Φωτογράφος-Καθημερινή
Φεβρουάριος 2011
Κάθε εξέλιξη, που έτσι κι αλλιώς δεν είναι κατ’ ανάγκη και πρόοδος, γεννάει πλήθος από ερωτηματικά. Τα πρώτα μάλιστα ανακλαστικά μας τείνουν να την απορρίψουν, μια και η έμφυτη τάση όλων ευνοεί τη συντήρηση τής ασφάλειας που εγγυάται το ήδη γνωστό και την αποστροφή τής αστάθειας που προκαλεί το άγνωστο. Δεν είναι σπάνιο μάλιστα η συντήρηση να υιοθετεί σαν προπέτασμα καπνού τη μορφή τής εξέλιξης για να πετύχει ταυτόχρονα τη φαινομενική κίνηση και την ουσιαστική ακινησία..
Η ψηφιακή αλλαγή στη φωτογραφία, που επήλθε μάλιστα με ορμή καταιγίδας, είναι μάλλον σίγουρο ότι ούτε για συγκαλυμμένη συντήρηση πρόκειται ούτε για πρόσκαιρη μόδα. Όπως κάθε εξέλιξη άλλωστε είναι πολύ πιθανόν να επιβλήθηκε από τη ροή των πραγμάτων και την εσωτερική αναγκαιότητα τής ίδιας τής τεχνολογίας και όχι από εκφρασμένες ανάγκες ή επιθυμίες των φωτογράφων. Η παρουσία της όμως είναι γεγονός πέρα από κάθε επιφύλαξη και η επιβολή της σχεδόν καθολική και αναμφισβήτητη.
Σε τέτοιες περιπτώσεις ο ρόλος των ανθρώπων που ζουν παρόμοιες εκ βάθρων αλλαγές είναι πολύ απλός: να εντοπίσουν τα θετικά σημεία των νεωτερισμών για να τα εκμεταλλευτούν και να προσδιορίσουν τις αδυναμίες τους για να τις εξουδετερώσουν. Στο πλαίσιο αυτής τής λογικής έχει μάλιστα διαπιστωθεί συχνά ότι τα αρνητικά στοιχεία είναι συνήθως η άλλη πλευρά των θετικών, πράγμα που καθιστά την αντιμετώπισή τους διαδικασία ιδιαίτερα λεπτή και επιρρεπή σε νέες αμαρτίες, όπως ο δογματισμός ή η καθιέρωση αυθαίρετων ορίων και «κόκκινων γραμμών».
Είναι επίσης σαφές ότι η ψηφιακή φωτογραφία, με τα καλά της και τις αδυναμίες της, δεν συνιστά μια γραφική μοναδικότητα, αλλά εντάσσεται σε μια γενικότερη ψηφιακή επανάσταση που έχει προκαλέσει αντίστοιχες ευλογίες και κατάρες σε ευρύτερη κλίμακα.
Αφήνοντας κατά μέρος όλα τα γνωστά σχόλια, όπως για παράδειγμα την ευκολία, τη φλυαρία, την ελαφρότητα και όλα τα καλά ή κακά που έχει ο ψηφιακός φωτογράφος να εκμεταλλευτεί ή να αντιμετωπίσει, αξίζει να επισημάνει κανείς κάτι που χωρίς να είναι ούτε κακό ούτε ενδεχομένως καλό, γεννάει παρόλα αυτά ερωτηματικά, απορίες και αμηχανίες. Πρόκειται για τη συνεχή ανατροπή αξιών. Και ας μην πηγαίνει πάντα το μυαλό μας σε μείζονες αξίες, όσο πρωτίστως σε μικρές καθημερινές πρακτικές αξίες, ξεκινώντας μάλιστα από αυτές που αφορούν τη φωτογραφική τεχνική.
Η ταχύτητα εξέλιξης τής τεχνολογίας είναι τέτοια, ώστε αυτό που σήμερα ενδείκνυται, αύριο αντενδείκνυται. Η προσπάθειά μας μάλιστα να προσαρμοστούμε σε νέες αξίες, που μέχρι χτες είτε δεν υπήρχαν ή ήταν ακριβώς αντίθετες, κινδυνεύει να μας παρασύρει σε δύο αντίρροπες και άγονες κατευθύνσεις, είτε ότι τελικά δεν υπάρχουν αξίες, είτε ότι πρέπει οπωσδήποτε να υιοθετήσουμε μερικές και να γραπωθούμε από αυτές.
Είναι γεγονός ότι και μόνον η ταχύτητα τής χρονικής εναλλαγής, τού ρυθμού με τον οποίο έχει μάθει να ζει και να σκέπτεται ο άνθρωπος, είναι ικανή να τον απορυθμίσει (η ταυτολογία εν προκειμένω λειτουργεί από μόνη της σαν απόδειξη). Όταν όμως δεν μπορεί κανείς να ελέγξει έναν ρυθμό, πρέπει να αφεθεί σε αυτόν και να αναζητήσει σημεία αναφοράς που θα του επιτρέψουν να κρατήσει τη νηφαλιότητα τής κρίσης του. Ακριβώς δηλαδή όπως κάνει ο χορευτής όταν ο ρυθμός φανεί να ξεπερνάει την αντοχή του και τις ικανότητές του.
Μπορεί επομένως η πιθανόν φαινομενική, αλλά πάντως αδιάκοπη, ανατροπή και αλλαγή αξιών να μας οδηγήσει σε αναζήτηση πιο σημαντικών αρχών, κυρίως ηθικών και αισθητικών, που από τη φύση τους αντέχουν περισσότερο στις έξωθεν ευκαιριακές παρεμβάσεις. Έτσι, αυτό που αρχικά μοιάζει να μας κλονίζει, μπορεί τελικά να γίνει αιτία να εκτιμηθεί εκείνο που υπήρχε και είχαμε ξεχάσει. Η απλότητα λόγου χάριν - και δεν είναι παρά ένα παράδειγμα - σαν ηθική και ταυτόχρονα αισθητική αξία μπορεί να ξαναβρεί τη χαμένη της αίγλη. Αν ποτέ έρθει ο χρόνος και αυτές ακόμα οι κλασικές αξίες να χαθούν, να λησμονηθούν ή να απομυθοποιηθούν, και πάλι θα υπάρξει η ανάγκη να πάρουν τη θέση τους άλλες, ίσως και αντίθετες, μόνο που αυτό μπορεί να σημάνει την αλλαγή πλέον ενός κόσμου και όχι απλώς μιας τεχνολογίας.
Πλάτων Ριβέλλης