Φωτογράφος-Καθημερινή
Αύγουστος 2011
George Hoyningen-Huene (1900-1968)
Η φωτογραφία μόδας δύσκολα μπορεί να υπηρετήσει την τέχνη, μια και οι στόχοι που επιδιώκει και οι οδηγίες που ακολουθεί αφορούν πρωτίστως τη μόδα, πολύ δευτερευόντως τη φωτογραφία και σχεδόν καθόλου τον φωτογράφο.
Υπήρξαν όμως εποχές, στο ξεκίνημα τού περασμένου αιώνα, όπου κανείς δεν ήταν τόσο σίγουρος ούτε για τους στόχους, ούτε για τις μεθόδους, ούτε για τα αποτελέσματα. Πράγμα που άφηνε μεγαλύτερα περιθώρια στη φαντασία των φωτογράφων και παράλληλα επέτρεπε στην ευφυΐα μερικών από αυτούς, να υπηρετήσουν τη μόδα χωρίς τουλάχιστον να παραγκωνίσουν τις αισθητικές τους πεποιθήσεις. Τέτοια ήταν η περίπτωση τού George Hoyningen-Huene και η συγκεκριμένη φωτογραφία το αποδεικνύει.
Αν ακολουθήσουμε μια λογική διαδικασία προσέγγισης θα ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι αν αυτή η φωτογραφία δεν διαφημίζει μαγιό, δεν έχει λόγο ύπαρξης. Και αυτό προφανώς κάνει. Η διαφήμιση τού προϊόντος μπορεί να γίνει είτε μέσω τής προβολής τού ίδιου τού αντικειμένου (εν προκειμένω θα είχαμε μια παρουσίαση σε είδος καταλόγου μόδας), είτε με την όσο γίνεται πιο αληθοφανή αποτύπωση τής πραγματικής χρήσης (μαγιό σε παραλίες). Και τα δύο έχουν επαναληφθεί κατά κόρον σε πάμπολλες διαφημίσεις. Στις μέρες μας η αγωνία των ανθρώπων τής διαφήμισης για μια πάση θυσία καινοτομία οδηγεί επίσης στη χρήση εικόνων με θέματα των οποίων η σχέση με το προϊόν είναι από μηδαμινή έως ανύπαρκτη και η πιθανή επιτυχία τους δεν μπορεί παρά να συνίσταται στην ενδεχόμενη πρόκληση τής ίδιας τής εικόνας.
Ο Huene σεβάστηκε το προϊόν, όπως έκανε πάντα. Μόνο που για να ενισχύσει την προβολή του κατέφυγε στα όπλα τής φωτογραφίας και τής τέχνης, παραμένοντας όμως πιστός στον στόχο τής μόδας. Χρησιμοποίησε δηλαδή τον υπαινιγμό και το όνειρο. Και πράγματι, τίποτα δεν είναι πιο πειστικό από τον υπαινιγμό και τίποτα πιο θελκτικό από το όνειρο. Γι’ αυτό και δεν απεικόνισε τη θάλασσα, τον ουρανό και την προβλήτα, αλλά τα υπαινίχθηκε εκμεταλλευόμενος μέσα σε ένα στούντιο το βάθος πεδίου και τον φωτισμό. Ο θεατής είναι πεισμένος ότι το ζευγάρι αντικρίζει το πέλαγος, ενώ ταυτόχρονα γνωρίζει ότι αυτό δεν είναι πραγματικό. Τα στραμμένα στο άπειρο κεφάλια εντείνουν την αίσθηση μυστηρίου και φυγής για να ενισχυθεί το όνειρο.
Τα στοιχεία που συνθέτουν τη φωτογραφία είναι ελάχιστα, αλλά πολύ εύγλωττα και σύνθετα. Δύο οριζόντιες γραμμές αρκούν για να οριοθετηθεί ο χώρος και άλλες δύο κάθετες φιγούρες για να πάρει αυτό ο χώρος το νόημά του. Και αρκεί μια επιφάνεια σε πρώτο πλάνο, που παίζει τον ρόλο τής σανίδας, για να γίνει ο υπαινιγμός τού βάθους και της τρίτης διάστασης.
Τα τελευταία χρόνια κάποιος ανέσυρε αυτή τη φωτογραφία από τη λήθη και τη χρησιμοποίησε για διαφήμιση αρωμάτων. Ευγενική η πρόθεσή του και άξια επαίνων η επιλογή του. Μόνο που έτσι, για άλλη μια φορά, η φωτογραφία χρησιμοποιείται διακοσμητικά. Μια «ωραία» δηλαδή φωτογραφία συνοδευτική κάποιου, οποιουδήποτε, προϊόντος.
Ο Huene προκαλεί με την ποιότητα των φωτογραφιών του τον προβληματισμό μας γύρω από τη σχέση τέχνης και διαφήμισης. Και ήδη αυτό είναι μια σημαντική προσφορά. Όπως εξίσου ανεκτίμητος θα ήταν ένας κόσμος όπου η εφαρμοσμένη φωτογραφία θα χαρακτηριζόταν από ένα τέτοιο αισθητικό επίπεδο. Εντούτοις, παρά τον θαυμασμό μου για τη συγκεκριμένη φωτογραφία και για όλες τις εξίσου σημαντικές τού μεγάλου αυτού φωτογράφου αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που λείπει από τη φωτογραφία αυτή για να την εντάξουμε μέσα μας (γιατί μόνον εκεί έχουν όλα αυτά σημασία) στο φανταστικό μουσείο τής τέχνης. Ίσως να φταίει το γεγονός ότι η υπέρβαση τού πραγματικού και η εντεύθεν μεταμόρφωσή του ουδέποτε ολοκληρώνεται μέσα και μόνο από την αισθητική τελειότητα αν δεν υπάρχει το αντίβαρο μιας προσωπικής φόρτισης. Και στην προκειμένη περίπτωση ο Huene είναι πανηγυρικά παρών σαν φωτογράφος, αλλά ερμητικά κλειστός σαν άνθρωπος. Το όνειρο που απεικονίζει η φωτογραφία είναι σαν αυτά τού ύπνου μας. Ο καλλιτέχνης αντίθετα ονειρεύεται πάντα με τα μάτια ανοιχτά και τα όνειρά του γίνονται πραγματικότητα.