21-7-95
Η ζωή είναι μια προσωπική περιπέτεια ένα παραμύθι με γνωστό τέλος, αβέβαιη πλοκή και ήρωα τον εαυτό μας. Η ήρωας κινείται σε έναν κόσμο αγνώστων και έξωθεν προκαθορισμένων στοιχείων. Η πορεία του συνίσταται στην έρευνα του άγνωστου και στον έλεγχο του μικρού, αλλά σημαντικού κομματιού, που παραμένει ελεύθερο να διαμορφωθεί.
Η παιδεία πρέπει να έχει ως κύρια ευθύνη να μας εφοδιάσει με τα όπλα που θα μας βοηθήσουν αποτελεσματικότερα σ’ αυτήν την πορεία. Παρακολουθώντας τις πάντοτε ειλικρινείς και φιλότιμες, αν και συνήθως αντιφατικές και αλληλοαναιρούμενες προσπάθειες των ανθρώπων (πολιτικών και πανεπιστημιακών) που καθορίζουν το περιεχόμενο και τους στόχους αυτής της παιδείας, νιώθω απόγνωση και αδυναμία, όπως στους χειρότερους εφιάλτες.
Ίσως γιατί αισθάνομαι την παρέκκλιση εδώ και πολλά χρόνια οριστική και τη λύση ουσιαστικά αδύνατη. Η αίσθηση γίνεται πιο οδυνηρή, αν σκεφτώ ότι οι ρυθμιστές της παιδείας ζουν κι αυτοί τον δικό τους ρόλο στη δική τους προσωπική περιπέτεια, δέσμιοι κι αυτοί της ίδιας μόρφωσης. Μιας μόρφωσης που κατά εντελώς άδικη και παράλογη κατάτμηση τού χρόνου απαιτεί το ένα τρίτο της ζωής και αφιερώνεται στη συλλογή στοιχείων για την αντιμετώπιση τού υπολοίπου της.
Πράγμα που σημαίνει πως ένα λάθος επιλογών θα έχει τραγικές συνέπειες και πως το άτομο θα αισθάνεται ότι ο χρόνος δεν επιτρέπει σπατάλες για αλλαγή κατεύθυνσης.
Όταν όμως η μόρφωση αντιμετωπίζεται σαν συλλογή γνώσεων, όπως γίνεται σήμερα, η αποτυχία της είναι σίγουρη, μια και το πλήθος των γνώσεων, ακόμα και σε έναν συγκεκριμένο τομέα, είναι τόσο μεγάλο, ώστε είναι αδύνατον να κατακτηθεί.
Η μετατροπή τής παιδείας, από εργαλείο «μόρφωσης» και από εφόδιο ζωής σε «άδεια ασκήσεως επαγγέλματος» δημιουργεί ανθρώπους φοβισμένους, ανελεύθερους και εγκλωβισμένους σε επιλογές που έγιναν χωρίς καν το μετέπειτα εφόδιο τής γνώσης.
Η επιδιωκόμενη άλλωστε εναρμόνιση τής παιδείας με τις απαιτήσεις τής κοινωνίας διαπράττει σειρά σφαλμάτων, εκ των οποίων κυριότερα είναι ότι οι απαιτήσεις αυτές αλλάζουν συχνά και απρόβλεπτα, περιπαίζοντας τις επιλογές που στηρίχτηκαν πάνω τους, ότι το άτομο δεν είναι δίκαιο να ρυθμίσει την προσωπική του περιπέτεια με γνώμονα την κοινωνία, ότι λέγοντας κοινωνία εννοούμε συνήθως κοινωνία τής αγοράς και, τέλος, ότι οι εκπαιδευόμενοι αποτελούν ισοδύναμο μέρος τής κοινωνίας με απαιτήσεις όχι λιγότερο σημαντικές επειδή κινούνται έξω από την κύκλο τής παραγωγής. Ίσως μάλιστα θα ‘πρεπε να ευχόμαστε η κοινωνία να ενταχθεί σε κύκλο παιδείας, αντί να επιδιώκουμε να εντάξουμε την τελευταία στην παραγωγή στο προπαρασκευαστικό της στάδιο.
Το παρήγορο είναι πως η εδραίωση τής αντίληψης ότι η παιδεία είναι το πρώτο στάδιο τής εργασίας, φαίνεται να διαψεύδεται από τη διεθνώς διογκούμενη ανεργία των πεπαιδευμένων. Πιθανόν έτσι να φτάσουμε κάποτε στην αδιέξοδη κατάσταση να αυξηθεί τόσο η ανάγκη τής επαγγελματικής παιδείας, ώστε να καταντήσει αντιπαραγωγική.
Τότε, πιθανόν να γίνει δεκτόν ότι η παιδεία είναι ένα εργαλείο, ένα κλειδί, μια μέθοδος για τη διαρκή και δια βίου ατομική μας μόρφωση, που κάνει την μοναχική μας περιπέτεια πιο γοητευτική και ενδιαφέρουσα.
Ο βιοπορισμός και η καριέρα είναι μία μόνον πτυχή αυτής τής περιπέτειας. Δεν μπορεί να είναι ούτε η μόνη ούτε η κυριότερη. Άλλωστε, στο παιχνίδι τής ζωής μαθαίνουμε κανόνες, αλλά και βάζουμε δικούς μας, αφού το μόνο δεδομένο μέρος τού παιχνιδιού είναι η αρχή και το τέλος.
Οι ρυθμιστές τής παιδείας θα ‘πρεπε, προτού αποφασίσουν να κοιτάξουν στα μάτια τα παιδιά τής Πρώτης Δημοτικού τη μέρα που πρωτοέρχονται στην τάξη και να σκεφτούν τι τους ετοιμάζουν και τι τους υπόσχονται: μια θέση στην παραγωγή ή μια θέση στη δική τους ζωή;