Από τον Πλάτωνα Ριβέλλη
Προς τα μέλη του Φωτογραφικού Κύκλου
Αθήνα, 4-11-14
Αγαπητοί φίλοι,
Η επιστολή μου αυτή προς τα μέλη του Κύκλου είναι αποτέλεσμα αγανάκτησης, απορίας και πικρίας. Μακάρι να μη χρειαζόταν να τη γράψω. Και κακώς όμως άργησα να τη γράψω.
Ο βιοπορισμός μου και η χαρά μου, όπως γνωρίζετε, είναι η διδασκαλία μου. Ο «Κύκλος» δεν αποτελεί ούτε αναγκαία προϋπόθεση ούτε απαραίτητο αποτέλεσμα των σεμιναρίων μου. Αν ο «Κύκλος» δεν συγκεντρώνει ανθρώπους με συγγένεια απόψεων και με κριτική θέση ως προς τη φωτογραφία, δεν έχει κανένα λόγο υπάρξεως. Και εγώ μπορώ να συνεχίσω να διδάσκω, όσο τουλάχιστον με επιλέγουν κάποιοι, χωρίς την ύπαρξη του «Κύκλου». Αυτό προσπάθησα εδώ και μερικά χρόνια να τονίσω, επιλέγοντας να διδάσκω στο Μπενάκη και όχι πλέον στην Τσακάλωφ, αφαιρώντας τον προσδιορισμό των σεμιναρίων ως σεμιναρίων του «Φωτογραφικού Κύκλου» και, τέλος, μεταφέροντας όλες τις διδακτικές δραστηριότητες κάτω από το όνομά μου στο προσωπικό μου site.
Η καλλιτεχνική ταυτότητα του «Κύκλου» έχει προσδιοριστεί με πληθώρα κειμένων, βιβλίων και άρθρων μου. Μερικοί μαθητές μου κατά καιρούς έχουν διαφωνήσει με αυτά και -πράγμα απόλυτα κατανοητό και σεβαστό- αποχώρησαν από τον «Κύκλο» ή δεν γράφτηκαν ποτέ σε αυτόν. Εδώ και καιρό όμως διαπιστώνω με λύπη μου ότι δεν είναι λίγα τα εν ενεργεία μέλη του «Κύκλου» που ούτε διαφωνούν, ούτε συμφωνούν, αλλά και που ούτε καταλαβαίνουν. Και αυτό δεν με λυπεί απλώς, όσο κυρίως με τρομάζει.
Ζούμε σε μια εποχή μεγάλης πνευματικής σύγχυσης, η οποία πάντοτε ευνοεί τους μέτριους, τους πονηρούς και τους καιροσκόπους. Γι’ αυτό ακριβώς απαιτείται η σαφής τοποθέτηση του καθενός μας απέναντι στα κυρίαρχα φαινόμενα του καλλιτεχνικού λαϊκισμού και της αλιείας στα νερά της θολοκουλτούρας. Προσωπικά, δεν έχω κανένα λόγο να συμβάλλω έμμεσα (άμεσα δεν υπάρχει καν περίπτωση) στην ενίσχυση των φαινομένων αυτών που προσβάλλουν όσα πιστεύω για την τέχνη. Και θα το έκανα αυτό, αν για λόγους διπλωματίας υιοθετούσα απέναντι σε όλα ίσες και ευγενικές αποστάσεις. Δυστυχώς όμως, μερικά μέλη, άλλα από σκοπιμότητα και άλλα από αφέλεια, κάνουν με τη στάση τους ακριβώς αυτό. Άλλωστε, η τρέχουσα και χωρίς μέτρο εμπλοκή με τα κοινωνικά δίκτυα δεν εξασφαλίζει την πολυτέλεια του αναγκαίου χρόνου, τον οποίο χρειάζεται η ευθυκρισία για να λειτουργήσει. Αν έχω μέχρι σήμερα καθυστερήσει να αντιδράσω σε αυτά τα φαινόμενα, οφείλεται αφενός στη λόγω ηλικίας κάμψη της συγκρουσιακής μαχητικότητας που με χαρακτήριζε στα πρώτα κυκλικά χρόνια και αφετέρου στη μη συμμετοχή μου στα κοινωνικά δίκτυα, πράγμα που έχει ως συνέπεια να φτάνει σε μένα η πληροφορία όταν έχει πάρει ήδη δυσανάλογες διαστάσεις ή έχει πλέον ξεθυμάνει.
Πριν από καιρό είχα εκφράσει δημοσίως έκπληξη και στενοχώρια (συναισθήματα που μοιράστηκαν τυχαίως μαζί μου και κάποια νέα μέλη του «Κύκλου» που προσέβλεπαν σε αυτόν επί χρόνια με σεβασμό και θαυμασμό), όταν έβλεπα μέλη μας να επιδίδονται σε παράλληλες δραστηριότητες με αυτές του «Κύκλου» (παρόμοια σωματεία, παρόμοιες εκθέσεις, παρόμοιες παρουσιάσεις, παρόμοια μέλη κλπ.). Αντί δηλαδή να θέσουν την πνευματική τους ρώμη στη διάθεση ενός σωματείου που μέχρι τώρα επαινούσαν και στο οποίο παραδόξως συνεχίζουν να συμμετέχουν, προτιμούν να προτάσσουν την προσωπική τους φιλοδοξία (και όχι τόσο, κατά τη γνώμη μου, το προσωπικό τους συμφέρον), η οποία είναι για πολλούς, και δη στις μέρες μας, πολύ ισχυρότερο κίνητρο από τη συναδελφικότητα, την ομαδικότητα και την αγάπη σε κάτι υψηλότερο από εμάς τους ίδιους. Μόνη παρηγοριά είναι ότι οι καλλιτεχνικές τους αρχές δεν φαίνεται να αντιτίθενται σε αυτές του «Κύκλου», πράγμα που με είχε κάνει -χάριν αστεϊσμού βεβαίως- να πετάξω την ιδέα μιας συνομοσπονδίας νομικών προσώπων με παρόμοιες καλλιτεχνικές κατευθύνσεις.
Υπάρχει όμως και ένα φαινόμενο ακόμα πιο παράξενο και για μένα πιο επικίνδυνο, αυτό όπου όλοι και όλα έχουν το ίδιο βάρος αρκεί να σχετίζονται γενικώς και αδιακρίτως με τη φωτογραφία και να εξασφαλίζουν τη συνεχή προβολή είτε του ίδιου του φωτογραφικού μέσου είτε των ανθρώπων που το εκμεταλλεύονται. Θα το χαρακτήριζα «καλλιτεχνικό τζέρτζελο» ή «η λογική της διαφήμισης στον χώρο της τέχνης». Τον τελευταίο καιρό με δύο τρόπους έγιναν, τουλάχιστον σε μένα, οδυνηρώς φανερά τα παραπάνω. Πρώτον, πληροφορούμενος ότι πολλά και αγαπητά μέλη του «Κύκλου» προβάλλουν και επιπλέον ραίνουν με αστόχαστα και πληθωρικά like κάθε φωτογραφική δραστηριότητα, χωρίς την παραμικρή αξιολόγηση και, δεύτερον, παρατηρώντας εν ενεργεία και μάλιστα δραστήρια μέλη του «Κύκλου» να συμμετέχουν σε άλλες κινήσεις (ομάδες, εκθέσεις κλπ.), των οποίων οι διακηρυγμένοι σκοποί κινούνται ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν του «Κύκλου» και υπηρετούν ένα απολύτως διαφορετικό καλλιτεχνικό και πνευματικό περιεχόμενο. Ας γίνει επιτέλους αντιληπτό. Οποιοδήποτε σεμινάριο, έκθεση, βιβλίο, ομιλία, εκδήλωση, εγκαίνια, review ή άλλη συγκέντρωση δεν είναι κατ’ ανάγκη κάτι ενδιαφέρον, αξιόλογο και επωφελές για την τέχνη. Και στην εποχή των κοινωνικών δικτύων οι επιλογές είναι περισσότερο αναγκαίες από ποτέ.
Αισθάνομαι συχνά όχι μόνον άχρηστος αλλά και ξεκάρφωτος να συμβουλεύω φωτογράφους, που έχουν υπάρξει μαθητές μου και να τους βοηθώ σε μια σειρά καλλιτεχνικών επιλογών, τις οποίες την επομένη προδίδουν με τη μεγαλύτερη ευκολία, για να συμμετάσχουν σε μια ομάδα ή σε μια έκθεση με εντελώς διαφορετικό καλλιτεχνικό πιστεύω μόνο και μόνο για να υπηρετήσουν μια προσωπική φιλοδοξία. Τονίζω επίσης με ιδιαίτερη έμφαση ότι το γεγονός πως ενδεχομένως οι φωτογραφίες τους είναι καλές δεν ενδιαφέρει καθόλου. Κάθε φωτογραφία, λόγω και της ουσιαστικής (και συνάμα γοητευτικής) αδυναμίας του μέσου, προσλαμβάνει πάντα -σαν χαμαιλέοντας- τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο εκτίθεται. Είτε αυτό αφορά άλλες φωτογραφίες, είτε τον χώρο, είτε τους καλλιτέχνες και τις πεποιθήσεις τους, είτε (και συχνά κυρίως) το σκεπτικό μιας έκθεσης. Στη φωτογραφία ισχύει περισσότερο από ό,τι σε κάθε άλλο είδος τέχνης η προσαρμογή της παροιμίας «πες μου τους φίλους σου να σου πω ποιος είσαι». Και μου προκαλεί αμηχανία (είναι το λιγότερο που μπορώ να πω) να βλέπω κάποιον να αλλάζει με τη μεγαλύτερη ευκολία καλλιτεχνικό ένδυμα, ειδικά μάλιστα όταν τον έχω ο ίδιος επιλέξει στο πλαίσιο μιας επιμέλειας έκθεσης ή βιβλίου.
Παρακαλώ, επομένως, και προτρέπω τα μέλη να σκέφτονται πολύ σοβαρά πότε, σε ποιον και πού θα μοιράζουν τα like τους, διότι η ισότιμη παρουσία των πάντων αποβαίνει χωρίς εξαίρεση σε όφελος των μετρίων. Όταν αντιμετωπίζουν τα πάντα ως εξίσου αξιόλογες δραστηριότητες και όταν όλοι επικροτούν όλες, όχι απλώς δεν βοηθούν τη φωτογραφία, αλλά ενισχύουν (όσο καλές και αν είναι οι προθέσεις τους) την κακή φωτογραφία. Παρακαλώ επίσης να σκέφτονται με ακόμα μεγαλύτερη σοβαρότητα το πού, με ποιους και γιατί θα εκθέσουν τις φωτογραφίες τους. Δεν τιμά τον φωτογράφο (ούτε τον «Κύκλο» αν είναι μέλος του) ένα μακροσκελές βιογραφικό, αλλά ένα συνεπές βιογραφικό.
Και επειδή τίποτα δεν είναι πιο διδακτικό από ένα σαφές παράδειγμα θα ήθελα να σκεφτείτε τι γνώμη θα είχατε για μένα αν μαθαίνατε ότι, μετά από το αυτοβιογραφικό μου βιβλίο και από το λεύκωμα του «Κύκλου», επιμελήθηκα μια έκθεση του Andres Serrano ή ένα βιβλίο του Nobuyoshi Araki, Θα με θεωρούσατε ανακόλουθο, ναι ή όχι;
Τέλος, δεν μπορώ να αντιληφθώ τη σημασία του να είναι κανείς μέλος του «Κύκλου», αν δεν πιστεύει σε μερικά πράγματα που δεν ισχύουν αλλού και για άλλους. Στο κάτω-κάτω ο «Κύκλος» και εγώ δεν έχουμε μεγάλη επικοινωνιακή ή οικονομική δύναμη και δεν μπορούμε τίποτα να εξασφαλίσουμε για τα μέλη, ούτε καν να υποσχεθούμε.
Τα ανωτέρω γράφτηκαν για να επισημάνουν τα συχνά και ποικίλα παρόμοια φαινόμενα που υποπίπτουν στην αντίληψή μου. Γράφτηκαν επίσης για να τονίσουν ότι το να είναι κανείς μέλος του «Κύκλου» έχει ένα βάρος. Όχι μόνο την πνευματική και ηθική συνέπεια, αλλά και τη δική μου γκρίνια.
Πολύ φιλικά
Πλάτων