fbpx

Πραγματικότητα και Φωτογραφία (1991)

Η σχέση της φωτογραφίας με την πραγματικότητα συνιστά την πιο αινιγματική της διάσταση. Η ουσία της πραγματικότητας, η περιγραφή και η υπέρβαση της αποτελούν τον απέραντο και ταυτόχρονα πεπερασμένο χώρο πειθαρχίας του φωτογράφου. Στα πλαίσια αυτού του χώρου καλείται να λειτουργήσει.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η πραγματικότητα αποτελεί την αφετηρία κάθε τέχνης. Ο μύθος και το μυστήριο έχουν τις ρίζες τους στο ορατό. Ο μόνος τρόπος για να πλησιάσουμε το αόρατο, για να κινήσουμε το πνεύμα μας και τη φαντασία μας, είναι να διεισδύσουμε στο πραγματικό. Τα όνειρα και οι μνήμες θα ήταν αδύνατα χωρίς την επίκληση του πραγματικού.

Εντούτοις η φωτογραφία αναπτύσσει μια ξεχωριστή σχέση με τον κόσμο των αισθήσεων. Ο κόσμος αυτός της είναι όχι μόνο απαραίτητος για το ξεκίνημά της, αλλά και για την ίδια της την ύπαρξη. Η φωτογραφία ξεκινάει από το πραγματικό, υποχρεώνεται να το περιγράψει, προσπαθεί να το ξεπεράσει και ελπίζει να δημιουργήσει τη δική της πραγματικότητα.

Αν ο σκοπός της τέχνης είναι ενιαίος, διαχρονικός και πνευματικός, εντούτοις κάθε ιδιαίτερη μορφή της πρέπει να ανιχνεύσει τον χώρο της δικής της απαραίτητης πειθαρχίας, μέσα στον οποίο ο καλλιτέχνης οφείλει να κινηθεί. Η αναζήτηση της μεταφυσικής υπέρβασης, λανθάνων στόχος κάθε καλλιτεχνήματος ξεκινάει μέσα από στοιχεία του φυσικού κόσμου.

Στη φωτογραφία τα στοιχεία των δύο κόσμων παραμένουν σφιχτοδεμένα μέχρι το τέλος. Η αφαίρεση πηγάζει από το συγκεκριμένο. Αν ο δημιουργός δεν σεβαστεί την ιδιομορφία της πειθαρχίας του μέσου του και αποπειραθεί να οδηγηθεί στην υπέρβαση, κινούμενος με αυθαίρετο τρόπο, το έργο θα παραμείνει στο επίπεδο της κατασκευής και όχι της δημιουργίας. Η επιθυμία υπέρβασης του φυσικού, του συγκεκριμένου, του υπαρκτού θα είναι εμφανής, εξωτερική, και η εργώδης προσπάθεια του δημιουργού θα αποτρέπει την απογείωση του έργου και την ελεύθερη, και όχι καθοδηγούμενη, επικοινωνία του με τον θεατή.

Η σχέση της πραγματικότητας με τη φωτογραφία είναι σχέση δισήμαντη. Σχέση μίσους, άπωσης, αδιεξόδου, γιατί η πραγματικότητα αποτελεί τη σιδερένια μπάλα που κρατάει τη φωτογραφία δεμένη στη γη, αφού η παγίδα της αποτύπωσης, μαζί με την αναμφισβήτητη γοητεία της αναγνώρισης του υπαρκτού κόσμου, εξοστρακίζουν τον φωτογράφο και μετατρέπουν το έργο του σε χωλή μετάφραση ενός απείρως πιο σημαντικού αληθινού κόσμου. Σχέση έρωτα, έλξης, ελπίδας, γιατί η πραγματικότητα είναι η μόνη πηγή ζωής για τη φωτογραφία, η δικαίωσή της και το πεδίο μεταμόρφωσής της.

Χρωστήρας για τον φωτογράφο είναι το μάτι του κι όχι η μηχανή του. Λευκή σελίδα ο ίδιος ο κόσμος. Η βαθιά παρατήρηση του κόσμου αποκαλύπτει την ικανότητα του πνεύματος να τον μετατρέπει σε κενό παλκοσένικο και να πλάθει επάνω του σαν γλύπτης - δημιουργός τον νέο δικό του κόσμο με τα στοιχεία του ορατού. Η μεταμόρφωση του κόσμου ξεκινάει από τη στιγμή που το μάτι τον εξετάζει προσεκτικά. Η απομόνωση των λεπτομερειών του και ο τεμαχισμός του έχουν ήδη επιτελεστεί προτού μεσολαβήσει η φωτογραφική μηχανή. Κι έτσι η πραγματικότητα που αποτέλεσε την πρώτη ύλη μεταμορφώνεται πάνω στη φωτοευαίσθητη επιφάνεια σε φωτογραφική πραγματικότητα, χωρίς όμως να προδοθεί η αρχική της ταυτότητα, με τον ίδιο τρόπο που το μάρμαρο γίνεται Μωυσής ή Δαυίδ και παραμένει για τις αισθήσεις μάρμαρο, ενώ ταυτόχρονα μας πείθει ότι μονάχα η δική του παρουσία μπορεί να μας μεταφέρει γλυπτικά ζωντανές αυτές τις μορφές και όχι κάποιο άλλο υλικό.

Ο άνθρωπος αναζητά στην τέχνη την πνευματικότητα. Αυτή όμως η πνευματικότητα πρέπει να τον φέρει σε αρμονία με το πραγματικό. Να τον καθησυχάσει για την έλλειψη αρμονίας και τάξης. Να πάρει τη θέση ενός άγνωστου, ίσως χαμένου, Θεού. Γι’ αυτό οι εικόνες από την πραγματικότητα είναι αναγκαίες, έστω κι αν ο φωτογράφος και ο θεατής είναι πεισμένος πως αντικρύζουν μια άλλη πραγματικότητα. Ξέρουν όμως πως αφού η ιδιοφυία του δημιουργού μπορεί να εμφυσήσει πνευματικότητα στο ορατό, τότε η αρμονία υπάρχει, έστω και κρυμμένη.

Για τον λόγο αυτόν ακριβώς είναι στείροι όσοι φωτογράφοι «εξελίσσονται» μόνο μέσα από τη φωτογραφία. Η παρατήρηση του κόσμου και η συμμετοχή τους σε αυτόν είναι οι μόνες εγγυήσεις ότι το έργο τους θα επέμβει λυτρωτικά και πνευματικά πάνω στην αταξία του. Από τις αφόρητα «έξυπνες» «φωτογραφικές» φωτογραφίες πολύ πιο γνήσιες φαντάζουν οι απλές «αναμνηστικές» φωτογραφίες των ανυποψίαστων για τη φωτογραφική τέχνη ανθρώπων. Όταν σταματούν τον χρόνο δεν έχουν την ψευδαίσθηση ότι αιχμαλώτισαν για πάντα την αγαπημένη στιγμή. Αντιθέτως, με την επιμελή σκηνοθεσία, συνήθως συμμετρικά τακτοποιούν την πραγματικότητα και κρατούν για το μέλλον μια αίσθηση της στιγμής. Αυτό που αγνοούν είναι ότι και το ασήμαντο και η λεπτομέρεια και η ασυμμετρία μπορεί να φέρουν το βάρος του διαχρονικού, του συνόλου και της αρμονίας. Παραμένουν όμως δεμένοι με μια πραγματικότητα, την οποία, επειδή θέλουν να διατηρήσουν, συχνά πετυχαίνουν να την «παραποιούν».

Ο καλλιτέχνης-φωτογράφος έχει το προκλητικά δύσκολο και γοητευτικό έργο να ερεθιστεί από τα στοιχεία του περιβάλλοντος κόσμου, να τα περιγράψει και να δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα. Φωτογραφική. Αυτή την τελευταία μόνον ο σημαντικός δημιουργός μπορεί να πετύχει.

Γιατί η φωτογραφική πραγματικότητα περιέχει εκτός από τα στοιχεία του ορατού κόσμου και εκείνα του αόρατου, η επίκληση των οποίων καθίσταται δυνατή μέσω της καλλιτεχνικής προσωπικότητας και ιδιοφυίας του συγκεκριμένου δημιουργού.

Ο καλλιτέχνης-φωτογράφος βλέπει τον κόσμο αποδελτιωμένο. Απομονώνει, επιλέγει, αλλοιώνει, μεταμορφώνει χωρίς να αγνοεί το αρχικό του ερέθισμα, το οποίο θα πρέπει να είναι υπαρκτό μέχρι τέλους. Θα αποτελεί τη σπονδυλική στήλη του έργου του. Η σε βάθος παρατήρηση της πραγματικότητας οδηγεί σε παράδοξες διεργασίες. Το φαινομενικά σημαντικό παραμερίζεται. Το εκ πρώτης όψεως αδιάφορο αποκτά αξία, η λεπτομέρεια γίνεται σύνολο, η σχέση των πραγμάτων καθορίζει τον κόσμο. Ο φωτογράφος επεμβαίνει σαν χειρουργός και σαν γλύπτης πάνω στον υπαρκτό κόσμο και μας τον αποδίδει, σαν φωτογραφική ύπαρξη. Η γοητεία βρίσκεται στην αναγνώριση της αυθεντικότητας αυτού του κόσμου και στην ταυτόχρονη πεποίθηση, πως αποτελεί απεικόνιση του άλλου, του μη ορατού.

Ο φωτογράφος παλεύει με την πραγματικότητα. Η πραγματικότητα είναι ο Θεός του. Αμφισβητεί την ύπαρξή Του, φοβάται την οργή Του, πολεμάει την παρουσία Του, υποτάσσεται σ΄ Αυτόν, αλλά δεν μπορεί να Τον αγνοήσει, γιατί δεν υπάρχει χωρίς την αγωνία που η παρουσία Του του επιβάλλει.