fbpx

Η αλήθεια και το ψέμα

Φεβρουάριος 2013

Robert Mapplethorpe (1946-1989)

Όπως ο Διάβολος ήταν ένας πρώτος τη τάξει Άγγελος που εξέπεσε, έτσι και ένας κακός καλλιτέχνης κρύβει πάντα έναν ταλαντούχο που στραβοπάτησε. Οι φωτογράφοι που με έχουν απασχολήσει αρκετά ώστε να καταφέρομαι εναντίον τους είναι -σχεδόν χωρίς εξαίρεση- φωτογράφοι με ταλέντο. Αλλιώς θα ήταν απλώς αδιάφοροι.

Έτσι και ο πολύς, κατά τη δεκαετία τού 1980, Robert Mapplethorpe ξεκίνησε τη δημιουργία με τους καλύτερους οιωνούς, αλλά στην πορεία προτίμησε να κολακεύσει τους κριτικούς και το κοινό και έθεσε το ταλέντο του στην υπηρεσία αυτού τού σκοπού. Δυστυχώς όμως όσο ταλέντο και όση ευφυΐα και αν διαθέτει κάποιος είναι αδύνατον να ικανοποιήσει πολλούς στόχους παράλληλα. Οι στόχοι πάντοτε -ηθελημένα ή αθέλητα- ακολουθούν μια σειρά προτεραιότητας και με βάση αυτή τη σειρά επιτυγχάνεται και η επίτευξή τους. Επειδή όμως είναι συχνά πιθανόν ο πρώτος στη σειρά να συγκρούεται με τους επόμενους, πρέπει αυτός να μετράει περισσότερο και η επίτευξή του να έχει τη μεγαλύτερη σημασία για τον καλλιτέχνη. Αλλιώς επιβεβαιώνεται η τραγική ομολογία τού ίδιου τού μεγάλου Picasso, ο οποίος αναφερόμενος στα τελευταία χρόνια τής δημιουργίας του είπε ότι «δεν ήταν πλέον παρά ένας δημόσιος ψυχαγωγός, που κατάλαβε την εποχή του και που καταπράυνε όσο μπορούσε την ηλιθιότητα, την κενοδοξία και την απληστία των συγχρόνων του». Επειδή μάλιστα αυτές οι ιδιότητες αποτελούν συνήθη διαχρονικά χαρακτηριστικά τής πλειοψηφίας, ο κίνδυνος για τον καλλιτέχνη είναι πάντοτε παρών.

Το συνηθέστερο σφάλμα στο οποίο μπορεί να υποκύψει (ακόμα και καλοπροαίρετα) κάθε φωτογράφος, είναι η προσπάθεια να αποσαφηνίσει και να κάνει απόλυτα συγκεκριμένο το περιεχόμενο των φωτογραφιών του με σκοπό να γίνει το έργο του πιο προσιτό και αρεστό σε αυτό το κοινό (με τα συνήθη ανωτέρω χαρακτηριστικά). Για να πετύχει κάτι τέτοιο μπορεί να χρησιμοποιήσει ή τον συνοδευτικό λόγο ή, ακόμα καλύτερα, και την ίδια τη φωτογραφία του. Και στην περίπτωση αυτή το ταλέντο θα του είναι ιδιαίτερα χρήσιμο. Γι’ αυτό ίσως και δεν είναι συνηθισμένο να βλέπουμε πραγματικά κακή φωτογραφία από πραγματικά ατάλαντο φωτογράφο. Με αυτόν όμως τον τρόπο απομακρύνεται από την αλήθεια του, η οποία είναι, και πρέπει να είναι σύνθετη, εσωτερική, αφηρημένη και απροσπέλαστη ακόμα και για τον ίδιο. Η δημιουργία πρέπει να παραμένει για τον καλλιτέχνη ένα ερωτηματικό και μια διαδικασία ανακάλυψης που δεν οδηγεί σε απαντήσεις. Αντίθετα, η πλειοψηφία τού κοινού επιζητεί τις απαντήσεις και απεχθάνεται τα ερωτηματικά.

Το πιο δυνατό επιχείρημα για την αποκάλυψη αυτού τού καλλιτεχνικού ολισθήματος μάς το δίνει συνήθως η μελέτη τού ίδιου τού έργου των φωτογράφων. Ανάμεσα στο τι ήταν σε θέση να κάνουν και στο τι προτίμησαν να κάνουν. Και σχεδόν πάντοτε είναι σαφές ότι η πιο συνθηματολογική και κατά συνέπεια η πιο επιφανειακή φωτογραφία τους είναι εκείνη που τους εξασφαλίζει τη φήμη, ενώ ταυτόχρονα τους απομακρύνει από τη δική τους αλήθεια και τη δική τους ποιότητα.

Πολλά επιχειρήματα διατυπώθηκαν υπέρ ή κατά τής δουλειάς τού Mapplethorpe. Και τα περισσότερα ήταν είτε αβάσιμα είτε, κυρίως, καλλιτεχνικώς αδιάφορα. Η σύγκριση όμως των δύο αυτοπορτρέτων του, αυτού τής νεανικής ηλικίας (1) και αυτού τής καλλιτεχνικής ωριμότητας (2), αποδεικνύει ότι το βασικό εναντίον του επιχείρημα είναι ότι έστρεψε την πλάτη του στην αλήθεια, στο βάθος και στην ουσία και επέλεξε το προφανές, την επιφάνεια και τα συνθήματα. Μια αριστουργηματική φωτογραφία έδωσε τη θέση της σε μια απλοϊκή εικονογράφηση.