fbpx

Το καλλιτεχνικό γυμνό και η φωτογραφία

Περιοδικό Ταχυδρόμος

Γυμνοί σε ποιόν άραγε θα ποζάρατε με μεγαλύτερη άνεση; Σε έναν ζωγράφο ή σε έναν φωτογράφο; Είναι μάλλον σίγουρο ότι θα διαλέγατε τον πρώτο. Κι αυτό γιατί η σχέση τής φωτογραφίας με την πραγματικότητα είναι πολύ πιο στενή από αυτήν τής ζωγραφικής. Η γυμνή σας φωτογραφία έχει σχέση με την πραγματικότητα τού κορμιού σας. Ακόμα και αν το πρόσωπό σας δεν φαινόταν στη φωτογραφία, θα νοιώθατε αμήχανα αντικρίζοντας το αποτύπωμα, το ίχνος, τού γυμνού σώματός σας. Το κορμί σας όμως πάνω σε έναν ζωγραφικό πίνακα δεν σας ανήκει πλέον. Εσείς υπήρξατε μόνον η αφορμή.

Το ανθρώπινο γυμνό σώμα αναπαριστούν οι ζωγράφοι εδώ και αιώνες για να εξασκηθούν. Οι αναλογίες του, η υφή και το χρώμα τού δέρματος, οι ελεγχόμενες στάσεις του, οι καμπύλες του τους βοηθούν να μάθουν την τεχνική τής τέχνης τους. Για τον φωτογράφο όμως όλα αυτά έχουν την ίδια, ή ανάλογη, σημασία με την αποτύπωση οποιουδήποτε αντικειμένου στο φιλμ. Σε ελάχιστο κλάσμα δευτερολέπτου καταγράφει με τον ίδιο τρόπο ένα βάζο, ένα δέντρο, ένα μνημείο, μια σκηνή στο δρόμο, το πρόσωπο μιας γριάς ή μια ξαπλωμένη γυμνή οδαλίσκη. Ο θεατής όμως εισπράττει σε κάθε μια από τις περιπτώσεις αυτές την αίσθηση, την απόλυτη μάλλον πεποίθηση, ότι ο φωτογράφος ήταν παρών, ότι αυτό που βλέπει ο ίδιος είναι αυτό που ζούσε εκείνη τη στιγμή ο φωτογράφος. Στη ζωγραφική η αίσθηση αυτή δεν κυριαρχεί. Ο θεατής δεν ενδιαφέρεται καν αν το ζωγραφισμένο θέμα υπήρξε πράγματι ή ήταν γέννημα τής φαντασίας τού καλλιτέχνη. Δεν αναρωτιέται ποια ήταν η σχέση τού ζωγράφου με το εικονιζόμενο γυμνό. Αντικείμενο είναι ο ίδιος ο πίνακας και όχι το γυμνό κορμί. Το τελάρο διαθέτει υλικότητα και παρουσία. Το χέρι τού ζωγράφου είναι περισσότερο φανερό και υπαρκτό από το κορμί που είναι δημιούργημά του. Αντίθετα, στη φωτογραφία απουσιάζει εξ ορισμού η εξιδανίκευση. Αυτό που βλέπουμε υπήρξε πράγματι και η φωτογραφία είναι το αποτύπωμά του. Ο φωτογράφος δεν μπορεί να αγνοήσει ότι ο θεατής κυριαρχείται από την γυμνή παρουσία και την πιστεύει, ενώ λησμονεί την παρουσία τού φωτογράφου. Ο φωτογράφος πάλι δεν μπορεί εύκολα να απαλλαγεί από την υλική παρουσία τού μοντέλου του. Βλέπει μπροστά του ζωή. Μόνο στο εργαστήριό του βλέπει φωτογραφία. Γι αυτό και η σχέση τού φωτογράφου με το συγκεκριμένο φύλο που φωτογραφίζει (αρσενικό ή θηλυκό) και τον συγκεκριμένο εκπρόσωπό του είναι πολύ πιο σημαντική για το αποτέλεσμα από όσο στη ζωγραφική

Ο Μάνος Χατζιδάκης σε μια συζήτηση στρογγυλού τραπεζιού με μερικούς φωτογράφους για το περιοδικό «Τέταρτο», τού οποίου ήταν διευθυντής, μας είχε ρωτήσει αν φωτογραφίζουμε το γυμνό «πριν ή μετά». Η ερώτηση πέρα από το χιούμορ έχει τη σημασία της. Γιατί η στάση τού φωτογράφου, η αντιμετώπιση τού γυμνού, θα είναι διαφορετική στη μια ή στην άλλη περίπτωση. Και πιθανόν αυτό να επηρεάσει το αποτέλεσμα. Η χρονική διάρκεια που απαιτείται για την ζωγραφική απεικόνιση και η εκ τού μηδενός δημιουργία τού ζωγραφισμένου γυμνού γεννάει και κρατάει μιαν απόσταση ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το μοντέλο. Στη φωτογραφία η μηχανή είναι μεταφορικά και (εν μέρει) κυριολεκτικά η προέκταση τού ματιού τού φωτογράφου. Αυτό, σε συνδυασμό με την ταχύτητα τής φωτογραφικής λήψης, μεταφέρει τον φωτογράφο μέσα στον χώρο τής δράσης. Τον κάνει τμήμα τού φωτογραφιζόμενου κόσμου, ενώ δεν παύει να είναι παρατηρητής του.