Φωτογράφος-Καθημερινή
Μάρτιος 2011
Ο κόσμος τής καλλιτεχνικής φωτογραφίας πολιορκείται και δυναστεύεται από διάφορες κατεστημένες ιδέες, που πηγάζουν από τις εφαρμοσμένες της μορφές. Αυτή είναι η συνέπεια τής αντίστροφης πορείας που χαρακτηρίζει τη τέχνη τής φωτογραφίας σε σχέση με τις άλλες τέχνες. Πρώτα ξεκίνησαν οι εφαρμογές της και ύστερα η καλλιτεχνική της αναγνώριση, όπως πρώτα ξεκινάει η φωτογραφία σαν εργαλείο αναμνήσεων, εξελίσσεται σε χόμπυ, ενδεχομένως συνεχίζει σαν επαγγελματική διέξοδος και ύστερα εισβάλλουν οι καλλιτεχνικές ιδέες.
Η ιδέα, λόγου χάριν, ότι η φωτογραφία προσεγγίζεται με στόχο την αποκρυπτογράφηση μηνυμάτων ή ότι ο ρόλος της είναι να περιβάλλει με εικονογραφική γοητεία μια πρωτογενή ιδέα προέκυψε από τη διαφημιστική της χρήση, όπου χωρίς αμφιβολία τα παραπάνω είναι ο λόγος τής ύπαρξής της.
Όπως επίσης η ιδέα ότι η φωτογραφία πρέπει να είναι ωραία και να αποτυπώνει το ωραίο φαίνεται να αποτελεί συνέπεια τής εμπλοκής της με τη μόδα και με τη διακόσμηση, περιοχές που χρησιμοποιούν εμπορικά τη συνθήκη τού ωραίου, κάτι που η φωτογραφία μπορεί να υπηρετήσει με μεγάλη ευκολία και αποτελεσματικότητα.
Ίσως μάλιστα στην κατεύθυνση αυτή να κινείται και η σημαντική της εφαρμογή στον κόσμο των καρτ-ποστάλ, σε σημείο που κατέληξε ο όρος να γίνει επίθετο, μια και το καρτποσταλικό ισοδυναμεί με την τυποποιημένη αντίληψη για την ομορφιά, αλλά (και αυτό είναι σημαντικό) με υποτιμητική χροιά.
Η πιο απειλητική όμως χιονοστιβάδα τυποποιημένων ιδεών προέρχεται από τον κόσμο τού φωτορεπορτάζ, το οποίο, αν και εφαρμοσμένη φωτογραφική μορφή, συνοδεύεται συχνά από ηρωικές προθέσεις και ευγενείς σκοπούς και όχι σπάνια και από καλές φωτογραφίες.
Η πρώτη τέτοια ιδέα είναι η τελολογική αξία τής φωτογραφίας. Μια φωτογραφία δηλαδή πρέπει να στοχεύει στο καλό και να είναι εντεύθεν χρήσιμη για να είναι και καλή. Η δεύτερη ιδέα είναι αυτή τής καταγγελτικής της δύναμης. Ο φωτογράφος υιοθετεί έτσι τον ρόλο τού τιμητή. Αλλά η τρίτη και πιο διαδεδομένη ιδέα είναι ότι ο φωτογράφος πρέπει να βιώνει και να γνωρίζει σε βάθος το θέμα του. Αυτή ίσως να είναι και η πιο διαβρωτική σκέψη για την αφαιρετική πλευρά τής καλλιτεχνικής φωτογραφίας. Μετατρέπει τον φωτογράφο σε κοινωνικό επιστήμονα και σε καταγραφέα μιας αλήθειας που έχει κατακτήσει. Μια ιδέα απατηλή, αφού άλλωστε από μια φωτογραφία δεν μπορεί να προκύπτει ο βαθμός εξοικείωσης και γνωριμίας τού φωτογράφου με το θέμα του, ούτε μπορεί η ποιότητά της να συνδεθεί με αυτές.
Αν μάλιστα προσπαθήσει κανείς να συνδυάσει τις παραπάνω προκατασκευασμένες ιδέες και να εύχεται να κάνει μια φωτογραφία που να καταγγέλλει, να θεραπεύει, να αποκαλύπτει την αλήθεια βιωμάτων, και την ίδια στιγμή να μεταφέρει ένα μήνυμα και να αποδίδει όλα αυτά μέσα από μια φορμαλιστική ομορφιά, δεν βρισκόμαστε μακριά από μια πιθανή εξήγηση για την πλήρη σύγχυση στην οποία έχουν περιπέσει πολλοί φωτογράφοι, οι οποίοι επιζητούν ταυτόχρονα την εφαρμογή τής φωτογραφίας τους και την καλλιτεχνική της καθιέρωση.
Αν προσπαθήσει όμως κανείς να κάνει τα περίπλοκα λίγο πιο απλά και να δει τη φωτογραφία στο σύνολό της, αρκεί να περιοριστεί σε δύο διαστάσεις της. Η Φωτογραφία μπορεί να περιγράψει απλές πληροφορίες και ενδεχομένως μπορεί να ενσωματώσει και να μεταφέρει ποιητική συγκίνηση. Για να γίνει αντιληπτή η πρώτη και βασική της ιδιότητα αρκεί να αναλογιστεί κανείς τις πιο παλιές καρτ-ποστάλ, όταν αρκούσε η αποτύπωση τού λιμανιού ενός νησιού ή τού καθεδρικού ναού μιας πόλης για να ολοκληρωθεί και να δικαιωθεί ο ρόλος της σαν φορέα πρωτογενών πληροφοριών, ή πάλι τη μία και μοναδική φωτογραφία-πορτρέτο τού αποβιώσαντος παππού που κοσμούσε το οικογενειακό καθιστικό. Το μόνο που χρειαζόντουσαν αυτές οι φωτογραφίες ήταν τη συμπλήρωση τής πληροφορίας με ένα όνομα. Τόπου ή ανθρώπου.
Η ποίηση πάλι, δεύτερη διάσταση τής φωτογραφίας, αποτελεί την καλλιτεχνική της ταυτότητα και, όπως οποιαδήποτε ποίηση, είναι αδύνατον να μεταβληθεί σε εφαρμοσμένη. Η ιδιομορφία τής φωτογραφικής ποίησης συνίσταται στο ότι χρησιμοποιεί μια απλή, ανερμήνευτη και ασχολίαστη πληροφορία και σε συνδυασμό με την οπτική της (και όχι εικαστική της) δύναμη ενσωματώνει και μεταδίδει εντάσεις και συγκινήσεις.
Αρκεί κανείς να καταλάβει πόσο δύσκολες και σύνθετες είναι αυτές οι δύο απλές έννοιες για να μην αναζητά άλλες, που φαινομενικά θα επιλύουν το πρόβλημα ενώ στην ουσία θα το αρνούνται.
Πλάτων Ριβέλλης