Φωτογράφος-Καθημερινή
Οκτώβριος 2006
Είναι πολλοί αυτοί που ισχυρίζονται ότι η φωτογραφία και ο κινηματογράφος έχουν μεταξύ τους στενή συγγένεια. Εντούτοις, αν υπάρχει βαθμός συγγένειας μεταξύ των τεχνών, αυτός είναι ο ίδιος για όλες. Και είναι γονιμότερη η ανίχνευση των διαφορών τους από την εύκολη διαπίστωση των ομοιοτήτων τους, οι οποίες πάντως δεν μπορεί να αναζητούνται στα κοινά τεχνικά τους μέσα.
Η φωτογραφία πριν από όλα περιγράφει, ενώ ο κινηματογράφος αφηγείται. Η αφήγηση που ενδεχομένως περικλείεται σε μια φωτογραφία αποτελεί αυθαίρετη απόρροια τής περιγραφής στοιχείων. Η αφήγηση δηλαδή ακολουθεί την περιγραφή. Στην περίπτωση τού κινηματογράφου η αφήγηση προηγείται από την περιγραφή. Τα στοιχεία που συνθέτουν τη δεύτερη πλαισιώνουν την πρώτη.
Η φωτογραφία περικλείεται μέσα στη στιγμή τού χρόνου, ενώ ο κινηματογράφος στην εξέλιξή του. Γι’ αυτό άλλωστε η φωτογραφία μιλάει πιο ουσιαστικά για τον χρόνο, αφού το μυστήριό του περικλείεται και ορίζεται μέσα στη συμπύκνωση τής φωτογραφικής στιγμής, ενώ διαχέεται στην κινηματογραφική διάρκεια. Υπάρχει ένας χρόνος τής φωτογραφίας, αλλά όχι ένας χρόνος τού κινηματογράφου, μια και συγχέεται με αυτόν τής ζωής, που είναι και ο χρόνος τής αφήγησης. Ο κινηματογράφος ορίζεται από τη διάρκεια και την κίνηση, ενώ η φωτογραφία από τη μη διάρκεια και την ακινησία.
Η φωτογραφία κινείται σε έναν αφηρημένο χώρο, έναν χώρο ποιητικό, όπου οι λέξεις (ή τα αντικείμενα) αναγνωρίζονται, αλλά δεν έχουν ούτε ένα νόημα, ούτε μοναδικό περιεχόμενο. Μονάχα αμέτρητες προεκτάσεις. Ο κινηματογράφος κινείται σε ένα περιβάλλον συγκεκριμένο και αληθοφανές, όπως αυτό των ιστοριών και των μύθων, όπου οι λέξεις (ή οι εικόνες) παίρνουν τη συγκεκριμένη σημασία που τους δίνουν οι υπόλοιπες λέξεις (και εικόνες). Ίσως γι’ αυτό η Ελλάδα, χώρα ποιητών, φαίνεται πως είναι πιο γόνιμη στη φωτογραφία από όσο στον κινηματογράφο.
Η κινηματογραφική φωτογραφία δεν ταυτίζεται με τα επιμέρους καρέ. Αυτά δεν υπάρχουν παρά σε αναγκαία μεταξύ τους σχέση. Το προηγούμενο με το επόμενο και ανάποδα. Η πλαστικότητα των κινηματογραφικών καρέ δεν είναι οργανική, αφού κανένα τους δεν γεννήθηκε για να είναι ανεξάρτητο.
Συνηθίζω να ασχολούμαι περισσότερο με τις βιογραφίες των σκηνοθετών παρά με εκείνες των φωτογράφων. Πιθανόν γιατί οι πρώτοι ζούνε μέσα στην αληθοφάνεια των ταινιών τους και οι δεύτεροι στο μυστήριο των φωτογραφιών τους. Μήπως όμως η αληθοφάνεια δεν είναι η άλλη όψη τού μυστηρίου; Μήπως άραγε στο σημείο αυτό ξεκινούν και οι ομοιότητες;