Φωτογράφος-Καθημερινή
Απρίλιος 2011
Στον κόσμο τής φωτογραφίας η λέξη «σκηνοθεσία» είχε πάντα κακό απόηχο. Ήταν σαν να υπογραμμίζει μια προδοσία. Όσοι μάλιστα στράφηκαν εναντίον τής εικαστικής εκδοχής τής σύγχρονης φωτογραφίας, στηλίτευσαν, τουλάχιστον αρχικά, τη φωτογραφική κατασκευή, τη σκηνοθεσία δηλαδή μιας φωτογραφίας, σε αντίθεση με την πιο «καθαρή» - κατ’ αυτούς – φωτογραφική μαρτυρία. Και έτσι παραβλέψανε τα πιο ουσιαστικά ολισθήματα τής φωτογραφίας που κινείται στον εικαστικό χώρο, τα οποία η «σκηνοθεσία» αποκαλύπτει αλλά δεν τα γεννά.
Η λέξη βέβαια «σκηνοθεσία» εν προκειμένω δεν χρησιμοποιείται μόνο με την τεχνική της έννοια, αλλά συμπεριλαμβάνει κάθε προσωπική παρέμβαση. Εύκολα επομένως γίνεται αντιληπτό ότι η εν λόγω αμφισβήτηση δεν είναι απλώς άστοχη, αλλά τείνει να αναιρέσει την ουσία κάθε καλλιτεχνικής πράξης, και ακόμα πάρα πέρα να παραβλέψει και κάθε έννοια προσωπικής παρουσίας στα γεγονότα τής ζωής.
Αν δηλαδή δεν δεχτούμε ότι ο άνθρωπος σκηνοθετεί, έστω εν μέρει, τη ζωή του, τότε δεν υπάρχει περιθώριο καλλιτεχνικής δημιουργίας, ή ενδεχομένως και δημιουργίας εν γένει. Όλες μας οι πράξεις, που σχετίζονται με τους μεγάλους υπαρξιακούς άξονες παίρνουν τη σημασία τους μέσα από σκηνοθεσίες. Αυτό βέβαια είναι κάτι που κατάλαβαν και υιοθέτησαν πρώτες οι θρησκείες, που δεν παύουν να είναι οι μεγαλύτεροι σκηνοθέτες τής ιστορίας. Και μάλιστα δεν πρέπει να παρασυρθεί κανείς και να θεωρήσει τις οποιεσδήποτε σκηνοθεσίες σαν υποκρισία και να τις φέρει σε δήθεν αντίθεση με την πράξη που σκηνοθετείται. Καμία πράξη δεν έχει νόημα έξω από τη σκηνοθεσία της. Αν μάλιστα ακολουθήσουμε την αντίθετη πορεία μέσα από τον κινηματογράφο, όπου κατά κύριο λόγο δικαιώνεται η παρουσία τής σκηνοθεσίας, θα αντιληφθούμε ότι η ίδια ακριβώς ιστορία μπορεί να περάσει απαρατήρητη ή να αξιοποιηθεί ακριβώς λόγω τής σκηνοθεσίας. Οι μεγάλες στιγμές για τη ζωή τού καθενός μας συνοδεύονται από σκηνοθετικούς κανόνες και σκηνοθετικά ευρήματα. Από την ερωτική εξομολόγηση μέχρι τις κηδείες και τα μνημόσυνα ο άνθρωπος είτε υιοθετεί δοκιμασμένες σκηνοθεσίες είτε εφευρίσκει νέες, ακόμα και όταν έχει την ψευδαίσθηση ότι τις αρνείται.
Είναι κατανοητό η φωτογραφία να συνοδεύεται από τον μύθο τής ουδετερότητας και τής αντικειμενικότητας τού χειριστή των φωτογραφικών εργαλείων. Αυτός όμως ο μύθος, που χωρίς αμφιβολία δικαιολογείται από τη φύση αυτών των εργαλείων αλλά και από τον ρόλο τής φωτογραφίας στον πολιτισμό μας, πρέπει να αποτελέσει βάση και βοήθημα για την επιλογή των σκηνοθετικών ευρημάτων τής φωτογραφίας και όχι για την άρνησή τους, η οποία σε τελευταία ανάλυση είναι και ανέφικτη. Σε αυτό μάλιστα το σημείο είναι σωστό να εστιαστεί η ενδεχόμενη αντιπαράθεση με τους λεγόμενους εικαστικούς φωτογράφους.
Όλη η διαδικασία τής φωτογραφικής παραγωγής, από τη λήψη μέχρι και την παρουσίαση περνώντας από την επεξεργασία, όχι απλώς σημαδεύεται αλλά κυριολεκτικά γεννιέται μέσα από τις (με την ευρύτερη έννοια) σκηνοθετικές επιλογές τού φωτογράφου, ο οποίος γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο δικαιούται και νομιμοποιείται να αποκαλεί τον εαυτό του δημιουργό τής φωτογραφίας. Ο βαθμός και η ποιότητα τής σκηνοθεσίας θα αποκαλύψουν άλλωστε την προσωπική του ταυτότητα πίσω ή - ακόμα καλύτερα – μέσα από το έργο.
Οι σκηνοθετικές μας επιλογές μπορεί να έρχονται απέξω από εμάς ή από μέσα μας. Και στις δύο όμως περιπτώσεις η αφετηρία τους είναι συνειδητά εξωτερική και ασυνείδητα εσωτερική. Σε αυτό το σημείο κρίνεται η ισορροπία και κατά συνέπεια και η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα τής σκηνοθετικής μας παρουσίας. Το γεγονός, λόγου χάριν, ότι φωτογραφία περιγράφει με ακρίβεια είναι κάτι που προέρχεται έξωθεν αλλά πρέπει να υπακούσει σε μια έσωθεν αντίληψη και ανάγκη για να μας οδηγήσει στις σωστές επιλογές. Και γι’ αυτό, ευτυχώς, η σκηνοθεσία είναι αυτή που μας αποκαλύπτει ή μας προδίδει. Χωρίς όμως αυτήν δεν υπάρχει έργο τέχνης.