Φωτογράφος-Καθημερινή
Απρίλιος 2010
Μια φωτογραφία αξίζει ακριβώς όσο και μια λέξη,
Αρκεί, τόσο η μία όσο και η άλλη, να υπηρετούν τη δική τους ιδιαιτερότητα.
Αν κάποιος αγαπάει και σέβεται τη φωτογραφία, πρέπει οπωσδήποτε να αγαπάει και να σέβεται και τον λόγο. Γιατί μόνον έτσι η φωτογραφία θα πάρει την ιδιαίτερη θέση της, η οποία δικαιώνει και την ύπαρξή της. Αφορισμοί τού τύπου «χίλιες λέξεις αξίζουν όσο μια φωτογραφία» υποβαθμίζουν τόσο τη φωτογραφία όσο και τον λόγο.
Η ιδιαιτερότητα κάθε μέσου προκύπτει από την ικανότητά του στην αφαίρεση. Οι πιο ουσιαστικές λέξεις αναφέρονται σε έννοιες αφηρημένες, αν και πολύ συγκεκριμένες μέσα στη γενικότητά τους. Οι λέξεις, λόγου χάριν, «αγάπη», «φόβος», «θάνατος» είναι αδύνατον να προσδιοριστούν ακόμα και μέσα από χιλιάδες λέξεις. Αντίστοιχα, αν μια φωτογραφία μπορεί να αποδοθεί με περιγραφικά λόγια, μάλλον θα πρόκειται για μια αδύναμη φωτογραφία, ή ακριβέστερα για μια εικονογραφική φωτογραφία.
Η παρουσία τής φωτογραφίας στα διάφορα δημοσιογραφικά έντυπα επωφελήθηκε αρχικά από το στοιχείο τής έκπληξης και τού ενδιαφέροντος που χαρακτήριζαν τη στάση τού κοινού. Η φωτογραφία ακόμα τότε, στα προπολεμικά χρόνια, μπορούσε να κρατήσει σχετικά ανέπαφη την ιδιαιτερότητά της. Στη συνέχεια όμως χρησιμοποιήθηκε με στόχο την ευκολία. Έγινε το μονοπάτι για την παράκαμψη τού λόγου. Η εκτεταμένη και αλόγιστη χρήση της έφερε δύο κακά: πρώτον υποβάθμισε τη σημασία τού λόγου και τον εξανάγκασε να την ακολουθήσει στον δρόμο τού εντυπωσιασμού και δεύτερον όχι απλώς υποβάθμισε αλλά σχεδόν εξαφάνισε την αφηρημένη και υπαινικτική δύναμη τής ίδιας τής φωτογραφίας περιορίζοντάς την σε μια σχηματική, περιληπτική και συνθηματολογική εικονογράφηση τής επιφάνειας τού λόγου. Αυτές οι δύο διαστρεβλώσεις οδήγησαν και στην καινοφανή και παντοδύναμη παρουσία τής κειμενολεζάντας, νεολογισμός που σημαίνει ότι αφαιρείται η ουσία τόσο από τον λόγο όσο και από τη φωτογραφία και επιστρατεύεται μια ολιγόλογη όσο και αυθαίρετη φραστική ερμηνεία τής υποτιθέμενης εικονογραφικής φωτογραφίας.
Από τότε που η φωτογραφία απέκτησε τους τίτλους τής καλλιτεχνικής της ευγένειας τα πράγματα χειροτέρεψαν. Διότι παράλληλα με την αναζήτηση τού εντυπωσιασμού καλλιεργήθηκε και η λατρεία τής φόρμας, αφού αυτή, όταν κινείται στην επιφάνεια, εξασφαλίζει ακόμα καλύτερα τον εντυπωσιασμό. Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί και ο καλπάζων πολλαπλασιασμός των εντύπων που προκάλεσε από τη μια μεριά μια αχαλίνωτη φωτογραφική υπερπαραγωγή, και από την άλλη έναν μιθριδατισμό τού αναγνωστικού κοινού, το οποίο αφού οδηγήθηκε στο σημείο περιφρόνησης τού λόγου (ας μην ξεχνάμε ότι συχνά το ρέον κείμενο χαρακτηρίζεται σαν «πιλάφι») κατέληξε και στην ανία απέναντι στις φωτογραφικές εικόνες. Τώρα πρέπει η ματιά τού αναγνώστη να τροφοδοτείται με όλο και πιο εντυπωσιακές (άρα πιο επιφανειακές) λήψεις και με όλο πιο συνθηματικές (άρα πάλι επιφανειακές) κειμενολεζάντες. Για να διασκεδαστεί μάλιστα το «πιλάφι» παρεμβάλλονται με μεγάλα στοιχεία αποκομμένες φράσεις τού κειμένου που το περιορίζουν στην υποτιθέμενη ουσία του (δηλαδή εκ νέου στα πιο επιπόλαια χαρακτηριστικά του). Ο αναγνώστης μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα θα διατρέξει με το βλέμμα του τους μεσότιτλους, την κειμενολεζάντα και τη φωτογραφία και θα αλλάξει σελίδα νιώθοντας (και αυτό είναι το χειρότερο) ενημερωμένος, πληροφορημένος, ενίοτε μάλιστα και (πάντοτε επιφανειακά) συγκινημένος.
Δεν υπάρχει δοκιμασμένη συμβουλή για την έξοδο από αυτόν τον φαύλο κύκλο. Εκτός ίσως από μια προσπάθεια να αφεθούν η φωτογραφία και ο λόγος να επιστρέψουν στην ουσιαστική δυσκολία τους. Ο λόγος στη δική του (πολυτελή) διάρκεια και η φωτογραφία στη δική της (φτωχική) λιτότητα. Επομένως, πολύ λιγότερες φωτογραφίες και οπωσδήποτε όχι περιγραφικές και εικονογραφικές των γεγονότων. Ιδανικά μια και μόνη αυτόνομη, αυτάρκης, αφηρημένη, περιεκτική φωτογραφία θα αρκούσε για να συνοδεύσει και να υποστηρίξει ένα ουσιαστικό, σύνθετο άρθρο.
Αυτό όμως προϋποθέτει ότι τόσο το αναγνωστικό κοινό όσο και οι φωτογράφοι/δημοσιογράφοι θα πριμοδοτήσουν τη δυσκολία τής σκέψης και τής γνώσης σε βάρος τής ευκολίας των συναισθημάτων και των ενστίκτων και ότι θα αντιληφθούν ότι η προσθήκη μιας φωτογραφίας σε ένα κείμενο πρέπει να το κάνει πιο σύνθετο και όχι πιο απλό.