Φωτογράφος - Καθημερινή
Οκτώβριος 2011
Seydou Keita (1923-2003)
Πολύ συχνά οι άνθρωποι τής φωτογραφίας στην προσπάθειά τους να αποδείξουν ότι μπορεί να είναι σύνθετοι και έξυπνοι καταλήγουν απλοϊκοί και ανόητοι. Αντίθετα, εκείνοι που δεν αγωνίζονται να αποδείξουν τίποτα, καταλήγουν να είναι οι πιο γνήσιοι, δηλαδή οι πιο σύνθετοι και οι πιο έξυπνοι.
Όλοι οι επαγγελματίες πορτρετίστες είναι λογικό να θέλουν να ικανοποιήσουν, ή και να κολακεύσουν, τον πελάτη τους, εκτελώντας τις επιθυμίες του κατά γράμμα. Η ακροβασία γίνεται πιο επικίνδυνη όταν, όπως συνήθως συμβαίνει, ο φωτογράφος επιδιώκει παράλληλα με την ικανοποίηση τού πελάτη και την προσωπική του καλλιτεχνική προβολή και καθιέρωση. Η απόπειρα τετραγωνισμού τού κύκλου τον περιμένει, τότε, στη γωνία.
Στην περίπτωση τού επαγγελματία Keita που φωτογράφιζε τους πελάτες του στο εργαστήρι του κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό τού Bamako στην Αφρική τα πράγματα ήταν πολύ πιο απλά. Και αυτός και οι πελάτες του διασώζονταν μέσω τής αθωότητάς τους. Και παράλληλα συναντιόντουσαν μέσω αυτής. Εκείνος προφανώς πίστευε ότι αυτό που έκανε είχε αξία και ποιότητα, γιατί χωρίς αυτή την πεποίθηση η τέχνη δεν μπορεί να ανθίσει, αλλά δεν επιδίωκε ούτε την καλλιτεχνική του καταξίωση, ούτε την προβολή του. Οι παραπάνω αναμφισβήτητες αρετές του λειτουργούσαν ταυτόχρονα για το καλό το δικό του, αλλά και για εκείνο τού πελάτη του, αφού άλλωστε από τέτοια αφετηρία δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Δεν κοιτούσε να ισορροπήσει αντίρροπες δυνάμεις, δηλαδή την ικανοποίηση τού αδαούς αλλά χρήσιμου πελάτη και, από την άλλη, την ενδεχομένως για εκείνον σημαντικότερη δική του προβολή − κάτι που συνήθως καταλήγει σε διάψευση και των δύο προσδοκιών σύμφωνα με τον γενικό κανόνα περί ενός σμπάρου και περισσότερων τρυγονιών. Αντίθετα, ο Keita οδηγούσε τις παράλληλες επιθυμίες με μοναδικό γνώμονα τον ταυτόχρονο σεβασμό τού δημιουργού, τού πελάτη και τής ίδιας τής φωτογραφίας. Με συνέπεια οι λύσεις που υιοθετούσε να είναι γνήσιες, δηλαδή αληθινές.
Η αθωότητα επιβάλλει ειλικρίνεια. Και αυτή η τελευταία λέει ότι στην τέχνη όλα είναι φανερά και σε πρώτο επίπεδο. Γι’ αυτό όταν θεωρεί κανείς ότι το ρούχο, η τσάντα και το παπούτσι έχουν σημασία, μια και η αθωότητα (και η ειλικρίνεια) τού πελάτη είναι να καμαρώνει γι’ αυτά, πρέπει να υπηρετήσει με απόλυτο τρόπο αυτή την επιθυμία. Η φωτογραφική αθωότητα επιβάλλει τότε την καθιστή στάση, η οποία αναδεικνύει τον κυματισμό και τον πλούτο τού υφάσματος, την έκδηλη θέση τής τσάντας, και σαν έσχατη, αλλά ιδιοφυή στην απλότητά της, λύση τη σουρεαλιστική έκθεση τού ενός και μόνου παπουτσιού.
Ύστερα από αυτές τις επιλογές η υπόλοιπη σύνθεση τής εικόνας είναι αυτονόητη. Διακριτική, συμπληρωματική και όχι αντιστικτική. Δηλαδή, η χρήση ενός υφάσματος που να συντροφεύει σε άλλο τόνο τις κυρίαρχες πτυχές τής φούστας. Η πρωτοτυπία τής σύνθεσης δεν θα άντεχε ένα χαμόγελο από τη μεριά τού μοντέλου, διότι τότε θα υπήρχε ο κίνδυνος το χαμόγελο αυτό να ερμηνευτεί σαν σχολιασμός τής ίδιας τής σύνθεσης, και τελικά να την αποδυναμώσει. Το σοβαρό και εσωτερικό βλέμμα τής κοπέλας, και μάλιστα στραμμένο προς τον θεατή, υπογραμμίζει (και πάλι με αθωότητα και ειλικρίνεια) τη σημασία που έχει γι’ αυτήν η συγκεκριμένη φωτογράφιση και παράλληλα δημιουργεί ένα δυναμικό αντίβαρο στην μνημειακή διάταξη των αντικειμένων.
Ο Seydou Keita τόσο σε αυτήν όσο και στις υπόλοιπες φωτογραφίες του αποδεικνύει ότι οι καλλιτεχνικές επιλογές, υπεύθυνες πάντοτε για την ποιότητα τού καλλιτεχνικού έργου, προκύπτουν με ασφάλεια από τον ειλικρινή σεβασμό των καλλιτεχνικών προθέσεων. Και αυτές με τη σειρά τους οφείλουν, στην περίπτωση τής φωτογραφίας, να σέβονται αφενός αυτό που βρίσκεται μπροστά στον φακό και αφετέρου τη φύση τού ίδιου τού φωτογραφικού μέσου. Έτσι θα διαφυλαχτεί και ο σεβασμός στη γνησιότητα τής πρότασης εκείνου που βρίσκεται πίσω από τον φακό.