fbpx

Σχόλια για μια φωτογραφία: Bruce Davidson

Φωτογράφος - Καθημερινή (2011)

Bruce Davidson (1933- )

Οι καλλιτέχνες εγκλωβίζονται συχνά μέσα στις ευκολίες τους και στο ύφος τους. Αναπαράγουν, δηλαδή, με λίγο ή πολύ εξασφαλισμένο αποτέλεσμα τις παλαιότερες επιτυχίες τους. Αυτό τους προκαλεί συναισθήματα ενοχής και ανίας, τα οποία απονεκρώνουν τη δουλειά τους. Έτσι πολύ συχνά οι θεατές αναπολούν το «νεύρο» ή τη «φρεσκάδα» τής πρώιμης παραγωγής. Το ύφος όμως, όπως έγραφε και ο Marcel Proust, είναι για τον καλλιτέχνη, όχι θέμα τεχνικής, αλλά οράματος. Πολύ συχνά επομένως η τελειοποίηση και η σιγουριά τής τεχνικής κάνει το όραμα να ξεθωριάζει.

Δεν είναι λίγοι οι καλλιτέχνες που αντιδρούν στην αυτοπαγίδευσή τους επιλέγοντας το ρίσκο και όχι την ασφάλεια μέσα από νέους (γι’ αυτούς) εκφραστικούς δρόμους με την ελπίδα (και για την ανάγκη) τής ανανέωσης.

Τα αποτελέσματα μπορεί να είναι απογοητευτικά, αλλά παρ’ όλα αυτά μη απορριπτέα, γιατί στοιχειοθετούν συνήθως τα πρωτόλεια μιας μελλοντικής επιτυχίας, την οποία η μετριότητα τής ασφαλούς επανάληψης δεν θα είχε ποτέ επιτρέψει.

Η πλειοψηφία όμως των φωτογράφων που αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα κάνει το σφάλμα να νομίζει ότι αλλαγή σημαίνει απλώς επιλογή νέων θεμάτων ή νέων εργαλείων και ότι αυτό από μόνο του θα εξασφαλίσει την πολυπόθητη αναγέννηση. Φαίνεται όμως να ξεχνούν ότι το ύφος τους είναι το όραμά τους και το όραμά τους το ύφος τους. Τα νέα επομένως εργαλεία και η καινούργια θεματολογία θα πρέπει να ξαναγεννήσουν ανανεωμένο τον ίδιο άνθρωπο και όχι έναν άλλον με το ίδιο όνομα.

Τα θετικά παραδείγματα από μεγάλους δημιουργούς τού παρελθόντος είναι πολλά. Το πιο εντυπωσιακό όμως – και συνάμα τολμηρό – παράδειγμα στις μέρες μας συνιστά ο σπουδαίος φωτογράφος Bruce Davidson, στον οποίο ανήκει η φωτογραφία που μας απασχολεί στο σημερινό σημείωμα. Φωτογραφίζοντας αδιάκοπα επί εξήντα χρόνια, με αφορμή ένα επάγγελμα αλλά με γενεσιουργό αιτία το προσωπικό του πάθος, ο Davidson δεν έπαψε ποτέ να πιστεύει ότι η φωτογραφία (όπως και όλη η τέχνη) είναι ασφαλώς ένα παράθυρο (στον έξω κόσμο) και ένας καθρέφτης (τού έσω κόσμου), αλλά δεν παύει να είναι και ένα συνεχές ερωτηματικό πάνω στα ίδια της τα όρια και στην ιστορία της. Η πεποίθηση αυτή σε συνδυασμό με τη ζωντάνια τού Davidson που δεν θέλει να χάσει μέσα από τη συνεχή τριβή με το μέσο τη χαρά τού παιδικού παιχνιδιού από την οποία ασφαλώς ξεκίνησε, τον έκανε να περνάει μέσα από εναλλαγές τεχνικών μέσων και θεμάτων εξασφαλίζοντας την ανανέωση, διατηρώντας όμως τη συνοχή.

Η πρωτοφανής επιτυχία του δεν είναι προϊόν θαύματος, αλλά μιας βαθιά χωνεμένης αντίληψης αξιών. Ο Davidson αντιμετώπισε όλα του τα θέματα όχι σαν απλές αποτυπώσεις πραγματικότητας, αλλά σαν ενσαρκώσεις των άγραφων και εσωτερικών αξιών του, οι οποίες αγγίζουν παράλληλα τόσο αυτά καθαυτά τα θέματα όσο και το ίδιο το φωτογραφικό μέσο. Αυστηρότητα, γνησιότητα, σεβασμός, αμεσότητα, απλότητα και (τελευταίο αλλά σημαντικότερο) ανάταση και αισιοδοξία (για όλα και για τίποτα).

Μετά από την εντυπωσιακή ποικιλία θεμάτων και φορμαλιστικών προσεγγίσεων που σημάδεψε το έργο του μέχρι σήμερα θα περίμενε κανείς η αστείρευτη αυτή ευρηματικότητα να καταλάγιαζε. Να όμως που με την τελευταία του δουλειά ο Davidson ξεπερνάει τον εαυτό του και αλλάζει με τον δυναμικότερο τρόπο πλαίσιο εργασίας φωτογραφίζοντας με απίστευτη τόλμη πρωτόγνωρα γι’ αυτόν θέματα με νεανικό σφρίγος και τόλμη. Η μεγάλη όμως έκπληξη που μας επιφυλάσσει είναι ότι οι τελευταίες αυτές φωτογραφίες του αποτελούν τη φυσική συνέχεια τού ξαπλωμένου αλόγου, τού παιδιού στη Σικελία, τού αγκαλιασμένου ζευγαριού στη Νέα Υόρκη ή τού ζευγαριού των δύο αντρών στο πάρκο, δηλαδή όλης τής προηγούμενης δουλειάς του. Ταυτόχρονα όμως είναι ένας έμμεσος και ίσως αυτόματος φόρος τιμής στον Atget και μέσω αυτού στην ιστορία τής φωτογραφίας και (πράγμα παράξενο και πιθανόν όχι τυχαίο) και μία ταύτιση μαζί του μέσα από τα ξέφωτα των ουρανών με τα οποία και οι δύο καλλιτέχνες, ο παλιός και ο σύγχρονος, εκφράζουν το διέξοδο και την κάθαρση. Ο Davidson επομένως μπορεί να άλλαξε πλαίσιο αλλά δεν άλλαξε κατεύθυνση, αφού αυτή δεν είναι άλλη από το όραμά του.