Φωτογράφος-Καθημερινή
Μάιος 2009
Σχεδόν όλοι έχουν κατά καιρούς διαχωρίσει τη φωτογραφία σε καλλιτεχνική και εφαρμοσμένη, ή σε δημιουργική και εμπορική, κατηγορίες στις οποίες ξεχνούν συνήθως να προσθέσουν την πρώτη και αυτονόητη τής φωτογραφίας, αυτή των οικογενειακών αναμνήσεων. Και ο τρεις αυτές φωτογραφικές κατηγορίες, ή κατευθύνσεις, έχουν τα δικά τους κίνητρα, τους ιδιαίτερους στόχους τους και, κυρίως, τα προσαρμοσμένα σε κάθε περίπτωση κριτήρια επιτυχίας ή αποτυχίας. Σχεδόν όμως ποτέ δεν γίνεται μνεία μιας ειδικής και άκρως διαδεδομένης κατηγορίας, αυτής τού φωτογραφικού χόμπυ, τής οποίας οι μοναδικοί λόγοι ύπαρξης είναι η απόλαυση, η διασκέδαση και η χαλάρωση. Δεν υπάρχουν εν προκειμένω ούτε ειδικά κίνητρα, ούτε επιδιωκόμενοι στόχοι, με συνέπεια να καθίσταται ανεφάρμοστη και περιττή κάθε κριτική.
Όλοι οι άνθρωποι έχουν μία ή περισσότερες δραστηριότητες στη ζωή τους που απαιτούν επένδυση κόπων, αντιμετώπιση δυσκολιών και ανάληψη ευθυνών. Το χόμπυ συνιστά το διάλειμμα αυτών των δραστηριοτήτων. Το χόμπυ δηλαδή είναι η επαναφορά τής χαμένης αθωότητας των άδολων παιχνιδιών τής παιδικής ηλικίας. Των παιχνιδιών που δεν είχαν ιδιαίτερα κίνητρα και στόχους και που δεν επιδέχονταν την παραμικρή κριτική. Γι’ αυτό και τα παιδιά, βυθισμένα στα παιχνίδια, δεν έχουν ανάγκη από χόμπυ. Απλώς παίζουν. Και μάλιστα το παιχνίδι τους είναι αυτό που παίρνει τις πιο σοβαρές διαστάσεις, αφού διεκδικεί τον πρώτο ρόλο σε μια συνήθως ανέφελη ζωή που δεν βαρύνεται από πιεστικές δραστηριότητες.
Η πορεία των φωτογράφων που επιθυμούν να ξεπεράσουν τα (πολύτιμα και σημαντικά) όρια τής αναμνηστικής φωτογραφίας ακολουθεί τους εξής δρόμους. Πολύ λίγοι ανάμεσά τους επιλέγουν σαν βιοποριστικό επάγγελμα τη φωτογραφία, ακόμα λιγότεροι επιλέγουν τον δρόμο τής καλλιτεχνικής δημιουργίας, και οι συντριπτικά περισσότεροι υιοθετούν την κατεύθυνση τού φωτογραφικού χόμπυ. Ο χομπίστας φωτογράφος αντιμετωπίζει το χόμπυ του, τη συστηματική δηλαδή ενασχόληση με τη φωτογραφία, σαν ένα αγαπημένο παιχνίδι. Ένα παιχνίδι που απασχολεί, ενδεχομένως και επίμονα, το μυαλό του και τον χρόνο του, αλλά πάντα με τη χαλαρότητα μιας ευχάριστης απασχόλησης. Ο έρωτας για τον εξοπλισμό και η αναζήτηση μιας τεχνικής βελτίωσης ορίζουν το εύρος τού παιχνιδιού. Το χαρακτηριστικό πάντως στοιχείο τού χόμπυ είναι ότι ο χομπίστας δεν το επιλέγει για να περιπλέξει και άλλο τη ζωή του. Κατά συνέπεια δεν είναι ούτε λογικό ούτε συνηθισμένο να επιδιώκει την κριτική, η οποία θα τον θέσει αντιμέτωπο με τις αδυναμίες του και τις ελλείψεις του. Για τον χομπίστα υπάρχει μόνον μία κριτική, αυτή που τον επαινεί, και που κάνει έτσι το παιχνίδι του ακόμα πιο ευχάριστο. Ο χομπίστας αναζητεί και επιδιώκει την επιβεβαίωση των επιλογών του και τον εφησυχασμό τού εγωισμού του.
Αντίθετα, ο φωτογράφος που αντιμετωπίζει τόσο τον εξοπλισμό όσο και την τεχνική σαν απλά μέσα για μια καλλιτεχνική δημιουργική έκφραση έχει προσθέσει στη ζωή του μια γοητευτική ταλαιπωρία, όπου η αμφισβήτηση τής δουλειάς του μπορεί ενδεχομένως να τον πληγώνει, αλλά λειτουργεί κυρίως σαν ερεθιστικό κίνητρο ώστε να γνωρίσει καλύτερα τα όρια τού εαυτού του και τής ευαισθησίας του. Είναι σίγουρο ότι δεν μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει αυτή την ελεύθερα επιλεγμένη δραστηριότητα σαν αγγαρεία, αλλά ούτε και σαν παιχνίδι ή χαλαρωτική διέξοδο. Ο φωτογράφος που έχει επιλέξει αυτή την κατεύθυνση γνωρίζει μάλιστα ότι η αρνητική κριτική, λογικά πιο συχνή από τη θετική, είναι όχι μόνον αποδεκτή, αλλά ευκταία, μια και προσθέτει στην αναμφισβήτητη απογοήτευση και μια μεγάλη πνευματική χαρά. Και είναι αυτή η χαρά ο πραγματικός στόχος τού δημιουργικού φωτογράφου. Μια τέτοια όμως χαρά δεν νοείται απαλλαγμένη από πιέσεις, αδιέξοδα, στενοχώριες και αμφιβολίες. Διαστάσεις απόλυτα ασύμβατες με την ίδια την έννοια τού χόμπυ.
Οι παραπάνω διαπιστώσεις αναιρούν την ύπαρξη μιας γενικευμένης και απόλυτης φωτογραφικής κριτικής. Για να θεωρηθεί δηλαδή μια κριτική χρήσιμη ή αδιάφορη, ευπρόσδεκτη ή απευκταία, σωστή ή εσφαλμένη, πρέπει να ληφθεί υπόψη η φωτογραφική περιοχή μέσα στην οποίο κινείται ο φωτογράφος και η κατεύθυνση προς την οποία τείνει η φωτογραφία του.