fbpx

05. Τί είναι Φωτογραφία

Παρασκευή, 31 Μαρτίου 2017 17:53

Το πέμπτο από τα είκοσι έξι video της πρώτης ενότητας μαθημάτων "Learning Photography" από τον Πλάτωνα Ριβέλλη.

Τι είναι η φωτογραφία;

Αυτονόητο είναι ότι η επόμενη ερώτηση είναι: τι είναι η φωτογραφία. Ενώ όλοι ξέρουμε τι είναι η φωτογραφία διότι πλέον στη ζωή μας, όλο τον 20ό αιώνα, δηλαδή από τότε που το είπε και ο Moholy Nagy τη δεκαετία του ‘30 ότι ο αναλφάβητος του μέλλοντος θα είναι αυτός που δε θα ξέρει να κρατάει την φωτογραφική μηχανή, σήμερα όλοι κρατάνε μια φωτογραφική μηχανή και επομένως οι αναλφάβητοι επανήλθαν στην κατηγορία αυτών που δεν ξέρουν γράμματα.

Τι είναι φωτογραφία; Εάν δεχτούμε το πιο απλό ότι η φωτογραφία αποτυπώνει τον έξω κόσμο, είμαστε ήδη σε λάθος. Πρώτα απ’ όλα αποκλείεται να είναι τέχνη, διότι η τέχνη ουδέποτε αναπαριστά τον κόσμο. Πείτε ότι τον χρησιμοποιεί, πείτε ότι τον μεταμορφώνει, είναι η μεταμόρφωση των Θεών όπως είχε πει ο Malraux, αλλά εν πάση περιπτώσει δεν τον αναπαριστά. Εάν αυτός είναι ο σκοπός μας, τότε κάθε φορά η καινούργια εκδοχή της φωτογραφίας θα πρέπει να οδηγείται στην πιο πιστή αναπαράσταση και κάθε φορά ο κόσμος θα κερδίζει διότι θα είναι πιστότερος στην αναπαράσταση. Δηλαδή, το 3D θα διώξει το δισδιάστατο, το χρώμα θα διώξει το ασπρόμαυρο, το πιστό χρώμα automatic θα διώξει το υποκειμενικό χρώμα, θα προσθέσουμε αρώματα στις φωτογραφίες και ήχους και έτσι τότε δεν θα υπάρχει πια φωτογραφία, αλλά και πάλι τότε όσο κοντά να πλησιάσει την αναπαράσταση θα είναι πιο χλωμή, πιο φτωχή από την ίδια την πραγματικότητα. Άρα δεν μας ενδιαφέρει μια φτωχή πραγματικότητα, μας ενδιαφέρει μια μεταμόρφωση της πραγματικότητας. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί στην αρχή της φωτογραφίας, όπως ο Baudelaire, τη σνομπάρανε, θεώρησαν ότι είναι μία ψευτομηχανική αναπαράσταση της πραγματικότητας, ενώ ξέραν πολύ καλά ότι εμείς θέλουμε μια μεταμόρφωση της πραγματικότητας.

Το θέμα είναι, μπορεί να κάνει μεταμόρφωση; Βεβαίως και μπορεί. Κι αυτό είναι το ζητούμενο. Μπορεί να απαγκιστρωθεί από την πραγματικότητα; Όχι δεν μπορεί, διότι αυτό είναι το όπλο της. Άρα ενώ είπαμε ότι η τέχνη είναι μια πνευματική εκδήλωση της πραγματικότητας, πνευματική εκδοχή, έρχονται οι επιμέρους τέχνες και πρέπει να σκεφτούν η καθεμία στον δικό της τομέα, στον δικό της χώρο, με ποιο τρόπο η κάθε τέχνη θα μπορέσει να οδηγηθεί στη μεταμόρφωση της πραγματικότητας. Αλλιώς ο χορός, αλλιώς ο κινηματογράφος, αλλιώς η μουσική και τα λοιπά.

Υπάρχει απεριόριστος αριθμός τεχνών; Θα προκύψουν στο μέλλον κι άλλες; Δεν το ξέρει κανείς. Αρκεί η τέχνη να καλλιεργηθεί έτσι ώστε να γίνει μία γλώσσα η φωτογραφία, μία γλώσσα κάτι άλλο και τα λοιπά. Η φωτογραφία έχει ένα πρόβλημα, ότι επειδή «κολλάει» σε πάρα πολλές εφαρμογές ο κόσμος τα μπερδεύει. Ας θυμίσουμε λίγο τον ορισμό που είχε δώσει ο Winogrand για τη φωτογραφία. Είναι ίσως ο πιο σημαντικός ή ο πιο επιγραμματικός που έχω ακούσει. Η φωτογραφία είναι η ψευδαίσθηση μιας ακριβούς περιγραφής ενός κομματιού χρόνου και ενός κομματιού χώρου. Δηλαδή, μέσα σ' αυτό το κομμάτι του ορισμού υπάρχει η λέξη περιγραφή. Δεν γίνεται χωρίς περιγραφή, αυτό κάνει η μηχανή αυτό κάνει ο φακός. Τώρα όμως ξέρουμε όλοι ότι αυτό που περιγράφει είναι μια ψευδαίσθηση ακριβούς περιγραφής. Μας δείχνει δήθεν ότι είναι ακριβής, τα εργαλεία της είναι όλο και ακριβέστερα, είναι πιο πιστή και από τον καθρέφτη, αλλά αναγνωρίζουμε ότι είναι ψευδαίσθηση καταρχήν και μόνο διότι αποκλείει πάρα πολλά πράγματα που αγνοεί ο θεατής. Όσα είναι έξω από την εικόνα. Και, τέλος, στην πραγματικότητα τι περιγράφει; Δεν περιγράφει ένα αντικείμενο, έναν άνθρωπο, αυτό θα ήταν πολύ απλοϊκό. Περιγράφει με το κλικ ένα κομμάτι από το χρόνο και ένα κομμάτι από τον χώρο. Άρα συνδέεται περισσότερο από κάθε άλλη μορφή τέχνης με την έννοια χώρος και χρόνος. Αν το σκεφτούμε αυτό, ήδη έχουμε μια πολύ καλή προσέγγιση του τι είναι φωτογραφία.

Από κει και πέρα συνδυάζοντας την με την έννοια της τέχνης η φωτογραφία πρέπει να οδηγηθεί σε μια μεταμόρφωση. Πώς το πετυχαίνει; Με τα δικά της όπλα. Και εκεί πάλι θα επικαλεστώ τον αγαπητό μου Winogrand ο οποίος είχε πει ότι στην πραγματικότητα τι κάνω; Τοποθετώ το κορμί μου απέναντι σε ένα θέμα που επέλεξα και αποκλείω αυτά που δεν θέλω, συμπεριλαμβάνω αυτά που θέλω, υπό την προϋπόθεση ότι στο τέλος θα καταλήξω σε κάτι που δεν υπήρχε στην πραγματικότητα. Δηλαδή, δεν θα είναι η φωτογραφία η φωτοτυπία της πραγματικότητας, αλλά μία νέα δημιουργία πίσω απ' την οποία θα υπάρχει ο δημιουργός, δηλαδή ο φωτογράφος. Αυτό είναι το ζητούμενο και αυτό είναι η φωτογραφία.