Επιλογή δασκάλου 2/2
Συνεχίζοντας το θέμα της διδασκαλίας θα ήθελα να κάνω μία αρκετά χονδροειδή διάκριση ανάμεσα σε αυτό που λέμε δάσκαλος (και δάσκαλος) και τι εννοούμε με αυτό. Υπάρχει ο δάσκαλος που σου μαθαίνει την αλφαβήτα, την τεχνική, τη διαδικασία, τα προγράμματα, τις μηχανές. Είναι μία ειδική ικανότητα, δεν την έχουν όλοι. Και ένα ειδικό κέφι που πρέπει να έχει κάποιος ασχολούμενος με αυτά τα τεχνικά θέματα. Επομένως, μπορεί να υπάρχει ένας πολύ ικανός δάσκαλος σε αυτόν τον τομέα. Υπάρχει επίσης ένα δεύτερο στάδιο, δεν το λέω δεύτερο ποιοτικά ή ιεραρχικά, απλώς διαφορετικό. Ας πούμε ένας δάσκαλος που ασχολείται με την ιστορία της φωτογραφίας, που μπορεί να παρουσιάσει εξελίξεις, είτε τεχνικές είτε αισθητικές και σε αυτό υπάρχουν άνθρωποι που έχουν εμβαθύνει, έχουν μελετήσει, έχουν σημαντικό αρχείο και μπορεί να φανούνε πολύ χρήσιμοι. Υπάρχει επίσης δάσκαλος για ειδικές κατευθύνσεις, ένας δάσκαλος που έχει ασχοληθεί πολύ με την διαφήμιση ή με άλλες εφαρμογές, με τη δημοσιογραφία, με το φωτορεπορτάζ, αν σε ενδιαφέρει θα πας σε αυτόν. Τέλος, υπάρχει και ο πιο σημαντικός και ο πιο δύσκολος δάσκαλος, αυτός που ασχολείται με την καλλιτεχνική έκφραση, με την προσωπικότητα του φωτογράφου και τη σχέση αυτής της προσωπικότητας με τη φωτογραφική δουλειά. Επειδή αυτό το τελευταίο κομμάτι δείχνει ευκολότερο, επειδή μπορείς να ψαρεύεις και σε θολά νερά και είναι σαφώς γοητευτικότερο, το επιλέγουν οι πάντες, χωρίς, πιστεύω, να είναι τόσο εύκολο που φαίνεται. Υπάρχει και μια άλλη κατηγορία δασκάλου φωτογραφίας. Είναι οι κατεξοχήν φωτογράφοι, επαγγελματίας, καλλιτέχνες, γνωστοί ερασιτέχνες, καλοί φωτογράφοι, οι οποίοι είναι χρησιμότατο να μιλούν για την προσέγγιση που έχουν εκείνοι με τη φωτογραφία και τη δουλειά τους, αλλά που δεν μπορεί να πάνε παραπέρα. Και μάλιστα πρέπει να πω ότι έχω γνωρίσει εξαιρετικούς φωτογράφους διεθνώς, και μερικοί είναι και φίλοι μου, τους οποίους όταν τους άκουσα να διδάσκουν, έφριξα διότι στην ουσία δεν δίδασκαν τίποτε άλλο παρά τον εαυτό τους. Και οι άνθρωποι αυτοί -και δεν αναφέρομαι μόνο σε φωτογράφους- συχνά πολύ σπουδαίοι καλλιτέχνες, ήταν συχνά σε αδυναμία να δουν οτιδήποτε ξέφευγε από τις δικές τους εμμονές. Είμαι πολύ σίγουρος ότι ο Fellini δεν άντεχε να δει καμιά άλλη ταινία, εξάλλου δεν έχει αναφερθεί ποτέ σε άλλο σκηνοθέτη. Όταν του πρότειναν να συνεργαστεί με τον Bergman, τον οποίο εκτιμούσε, είπε «παίζουμε με διαφορετικά παιχνίδια», δεν μπορούσε να δει τι έβλεπε ο Bergman. Ακόμα και ο φίλος του ο Rossellini, τον οποίο θαύμαζε και αγαπούσε, δεν μπορούσε να καταλάβει τη δουλειά του Fellini και ούτω καθεξής. Αυτοί οι άνθρωποι είναι εξαιρετικά σημαντικοί να τους βλέπουμε, να μας μιλούν για τη δουλειά τους, αλλά δεν είναι οι κατάλληλοι να μιλήσουν για τη δική μας δουλειά. Υπάρχει λοιπόν μία μικρή κατηγορία ανθρώπων, προφανώς και στην Ελλάδα, αρκετοί, αλλά δεν μπορώ να τους ξέρω αν δεν τους έχω ακούσει, οι οποίοι μπορούν και να μας μιλήσουν για τη φωτογραφία και να μας εμπνεύσουν για τη φωτογραφία και κυρίως να μας βοηθήσουν στα μονοπάτια τα αβέβαια της αρχής, όταν ο φωτογράφος κάνει κάτι αλλά δεν βλέπει τι κάνει και μέχρι να βρει τον προσωπικό του δρόμου χρειάζεται βοήθεια. Από κει και ύστερα μπορεί ο δάσκαλος που σου έμαθε το αλφάβητο να συνεχίσει να σου μαθαίνει κι άλλα πράγματα, εάν εσύ το θέλεις. Πάρα πολλοί μαθητές έχουν περάσει από εμένα, χιλιάδες θα έλεγα. Πολύ λίγοι είναι αυτοί που διατηρούν μια στενή επαφή μαζί μου και ζητούν τις συμβουλές μου, σε αυτούς πλέον δεν είμαι ο δάσκαλος με την αρχική έννοια, είμαι ο φίλος, ο σύμβουλος, ο συμπαραστάτης και τέτοιους είχαν ακόμα και οι πιο γνωστοί φωτογράφοι, ακόμα και ο Bresson, ακόμα και ο Winogrand, είχαν ανθρώπους με τους οποίους συζητούσαν για τη δουλειά τους. Άρα, ο δάσκαλος της καλλιτεχνικής πλευράς της φωτογραφίας είναι μια πολύ σοβαρή επιλογή, πρέπει να είναι μία επιλογή που μας εμπνέει και ενδεχομένως να είναι και μία επιλογή που μπορεί να μας συνοδεύσει και στην υπόλοιπη ζωή μας. Εκείνο που θα ήθελα να πω όμως είναι ότι τέτοιοι δάσκαλοι δεν μπορεί να σωρεύονται. Δηλαδή, μπορεί να έχω έναν δάσκαλο που θα μου μάθει τεχνική, μπορεί να ακούσω δέκα φωτογράφους που θα μιλήσουμε για τη δουλειά τους, αλλά δεν μπορώ να έχω πολλούς σοβαρούς συμβούλους, συμπαραστάτες, ανθρώπους που θα με καθοδηγούν, διότι θα οδηγηθώ σε μία σχετική σχιζοφρένεια. Επομένως, μία τάση που υπάρχει κάθε βδομάδα να ακούμε και έναν άλλο δάσκαλο, δεν νομίζω ότι θα μας διευκολύνει, διότι δεν είναι η συσσώρευση γνώσεων και απόψεων τρόπος να βλέπουμε τη φωτογραφία και την τέχνη και αυτό άλλωστε αλλάζει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Καταλήγουμε, δηλαδή, πάλι ότι η επιλογή του δασκάλου φέρει ένα πάρα πολύ σημαντικό ποσοστό ευθύνης του φωτογράφου-μαθητή. Και υπάρχουν τρόποι να οδηγηθεί κάνεις σε αυτόν τον δάσκαλο. Αρχικά μετράει, ας πούμε, η συμβουλή ενός ανθρώπου που εκτιμούμε. Προφανώς αν ένας που εκτιμούμε μας επισημάνει θετικά την παρουσία ενός ανθρώπου, θα τον ακούσουμε. Κείμενα που μπορεί να έχει γράψει για την τέχνη ή τη φωτογραφία, φωτογραφίες δικές του που μας συγκινούν, μία σειρά πραγμάτων που θα μας οδηγήσουν -αρχικά- στην επιλογή αυτού του ανθρώπου και πάνω απ’ όλα η επαφή μας με αυτόν τον άνθρωπο, αν μας πείσει ότι αξίζει να συνεχίσουμε, όχι γιατί είναι καλός ή κακός, αλλά διότι κάνει για μας.