Η φωτογραφία έχει μια πολύ περίεργη φυσική παρουσία. Στην ουσία δεν υπάρχει, είναι ένα ίχνος. Δεν μπορεί να πούμε ότι το αρνητικό ή το ψηφιακό αρχείο είναι το έργο τέχνης. Η εικόνα πάλι που μπορεί να προβάλλεται σε μια οθόνη ή σε μία τηλεόραση δεν είναι το ίδιο το έργο τέχνης, αφού δεν μπορούμε να το πάρουμε να το πάμε σπίτι μας να το έχουμε δικό μας, να το απολαύσουμε σε άλλες συνθήκες. Είναι πάλι, θα λέγαμε, ένα αντίγραφο κάποιου πράγματος που δεν υπάρχει. Αυτό δεν δημιουργεί πρόβλημα, ίσα-ίσα εμάς τους φωτογράφους μας γοητεύει απλώς γεννάει σκέψεις τις οποίες πρέπει να κάνουμε για να εμπλουτίσουμε την επικοινωνία μας με αυτήν. Εγώ, ή τουλάχιστον η δική μου γενιά, εξακολουθούμε να είμαστε γοητευμένοι από την τυπωμένη φωτογραφία. Δεν πιστεύω ότι αυτό είναι αναγκαίο ή ότι θα ισχύει σίγουρα για την επόμενη, μεθεπόμενη γενιά που θα είναι πιο εξοικειωμένη με το διαδίκτυο και με τα computers. Εντούτοις, μπορώ να πω ότι όταν μια φωτογραφία παίρνει μια υλική μορφή σε εκτύπωση μας δημιουργεί μία πολύ μεγαλύτερη γοητεία. Αυτό δεν σημαίνει ότι αποκτά υλικότητα, διότι ποτέ δεν θα αποκτήσει υλικότητα, αφού κάθε εκτύπωση μπορεί να είναι και διαφορετική και εντελώς όμοια με την προηγούμενη, μπορεί να είναι άπειρα τα αντίγραφα, άρα μιλάμε για ένα ίχνος που πολλαπλασιάζεται και παίρνει διαφορετικές μορφές. Η δυνατότητα που μας έδωσε η ψηφιακή τεχνολογία να αναπαράγουμε σε διάφορα μέσα, με διάφορους τρόπους, σε διάφορα μεγέθη τη φωτογραφία είναι ένας εμπλουτισμός του μέσου. Δεν πρέπει να τον φοβόμαστε. Από την άλλη μεριά πιστεύω ότι δεν πρέπει να ξεπεράσουμε, να ξεχάσουμε, να μειώσουμε τη σημασία της εκτύπωσης διότι αυτή παίρνει ένα κομμάτι που είναι εντελώς φαντασιακό, που είναι η τέχνη και η φωτογραφία ειδικότερα, και το ξανακάνει πραγματικότητα, το ξανακάνει απτή πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που τη δεχόμαστε με πολλές αισθήσεις μας και με την αφή. Ο Craigie Horsfield, ένας Άγγλος φωτογράφος, είχε θέσει ένα θέμα ακόμα πιο πολύπλοκο. Πότε γεννιέται μία φωτογραφία. Την ώρα που ως λανθάνουσα εικόνα αποτυπώνεται πάνω στο αρνητικό ή την ώρα που για πρώτη φορά τη βλέπω; Πότε γεννήθηκαν οι φωτογραφίες του Winogrand, τις οποίες εκείνος δεν είχε δει ποτέ γιατί απλώς τις είχε ανεμφάνιστες σε ένα φιλμ. Μετά το θάνατό του; Όταν για πρώτη φορά εκτυπώθηκαν και γίναν έκθεση; Είναι ένα ερώτημα, γι’ αυτό και όταν πολλές φορές ρωτούν τους φωτογράφων να δώσουν τα στοιχεία της φωτογραφίας ένα από αυτά είναι η χρονολογία, όπως είναι ένας πίνακας ή ένα κομμάτι μουσικής ή μία ταινία και διστάζει ποια ημερομηνία να δώσει, συνήθως -και πολύ σωστά- δίνει την ημερομηνία λήψης της φωτογραφίας. Αλλά την ώρα της λήψης, την ημερομηνία της λήψης η φωτογραφία είναι ένα μικρό κομμάτι του τελικού αποτελέσματος, δεν έχει επέλθει το στάδιο της επιλογής, της επεξεργασίας και εν τέλει και της εκτύπωσης. Άρα αυτά τα ερωτηματικά ας μας συνοδεύουν εμπλουτίζοντας το μυστήριο της φωτογραφίας, χωρίς να δώσουμε ποτέ μια οριστική απάντηση και χωρίς να θεοποιήσουμε είτε την εκτυπωμένη φωτογραφία, είτε τη λανθάνουσα φωτογραφία.