Πλάτων Ριβέλλης: Είναι γεγονός ότι όταν εφευρέθηκε η φωτογραφία, τα πρώτα θέματα που έκαναν οι φωτογράφοι ήταν πορτρέτα. Υποκατέστησαν την εύκολη ζωγραφική. Έκλεψαν και το ψωμί των ζωγράφων.
Αλλά κατά τη γνώμη μου δεν είναι το κύριο θέμα της φωτογραφίας. Είναι ένα από τα πολλά θέματα που έχει η φωτογραφία και το λέω αυτό έτσι προκλητικά, διότι όπου στρέψει τον φακό του ένας φωτογράφος θα φωτογραφίσει ανθρώπους (γυμνούς ή ντυμένους), αλλά και αντικείμενα, φύση, έργα που έχει κάνει ο άνθρωπος και γεγονότα. Καλή φωτογραφία έχει γίνει με όλα αυτά. Απλώς το πορτρέτο έχει μια δύναμη. Ακόμα και ασήμαντο να είναι, όταν κοιτάμε ένα πορτρέτο, επειδή είναι ένας άνθρωπος σαν εμάς, ταυτιζόμαστε και έχουμε μια περιέργεια. Μάλιστα κάποιος μαθητής μου είχε αναρωτηθεί: «Μα μήπως είναι ευκολότερο το πορτραίτο από τα άλλα θέματα;». Δεν είναι ευκολότερο, απλώς μια αδιάφορη φωτογραφία πορτρέτου κερδίζει το ενδιαφέρον μας περισσότερο από μια άλλη αδιάφορη φωτογραφία.
Πρέπει να σου πω ότι έχω ένα σκύλο που αγαπάω πολύ, ο οποίος βλέπει σινεμά μαζί μου (πρόκειται για πολύ σινεφίλ σκύλο) και μόλις εμφανιστεί σκύλος (ή και άλογο) στην οθόνη, χαίρεται και γαβγίζει. Και μάλιστα σε μια ταινία του Tati που τελειώνει με σκυλάκια που τρέχουν, ο σκύλος μου πήγε πίσω από τον τοίχο να δει που πάνε τα σκυλάκια.
Συνδέω τη φωτογραφία πορτρέτο με ένα είδος αναγνώρισης προσώπων. Το φωτογραφικό πορτρέτο έχει να κάνει με το γεγονός ότι γνωρίζουμε μέσα από αυτό ανθρώπους που φυσικά δεν θα μπορούσαμε να τους γνωρίσουμε, γιατί ενδεχομένως έχουν ήδη πεθάνει και γιατί επίσης ενδεχομένως ήταν πολύ σημαντικοί άνθρωποι. Επίσης το πορτρέτο έχει να κάνει με την ταυτότητά μας. Ένα φωτογραφικό πορτρέτο πιστοποιεί ότι είμαστε εμείς.
Το αυτοπορτρέτο είναι άλλο ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα και θα έλεγα ότι δεν υπάρχει φωτογράφος που να μην έχει κάποια στιγμή φωτογραφίσει τον εαυτό του. Έστω μια φορά στον καθρέφτη ή με το αυτόματο της μηχανής. Έχει μια γοητεία το αυτοπορτρέτο, αλλά αυτό είναι ένα εντελώς ιδιαίτερο θέμα.
Κατά παράδοση, οι μεγάλοι φωτογράφοι μόδας έκαναν και τα πορτρέτα των καλλιτεχνών. Και συνήθως δεν πρόκειται για καλλιτεχνικής φύσεως φωτογραφίες, ώστε ο φωτογράφος να εκφράσει κάτι από τον εαυτό του, ούτε κάτι για τον κόσμο. Προσπαθούν με καλαίσθητο τρόπο να αποτυπώσουν όσο γίνεται πιο κολακευτικά τους συγκεκριμένους γνωστούς ανθρώπους.
Ο Huene δεν έκανε ποτέ του έκθεση εν ζωή. Ήταν άνθρωπος μεγάλης καλλιέργειας. Δεν θεωρούσε ότι κάνει τέχνη.
Οι φωτογραφίες του διάσημων προσώπων είναι εξαιρετικά ποιοτικές, καλαίσθητες, αλλά όχι καλλιτεχνικές. Δεν έχουν κανένα στοιχείο που να αποτελεί μια έρευνα του φωτογραφικού μέσου και μία έρευνα του εαυτού του, της προσωπικότητάς του.
Αν τις δούμε αυτές τις φωτογραφίες, αντιλαμβανόμαστε ότι είναι του ίδιου φωτογράφου, δηλαδή εδώ υπάρχει μια υπογραφή και αυτό είναι ένα μεγάλο βήμα.
Το μεγαλύτερο κομπλιμέντο που μπορείς να κάνεις σε έναν καλλιτέχνη είναι ότι η δουλειά του είναι αναγνωρίσιμη. Ότι έχει ύφος. Με τη μόνη διαφορά ότι το ύφος δεν είναι κάτι που το παραγγέλνεις. Έρχεται με τα χρόνια. Δυστυχώς πολλοί νέοι καλλιτέχνες γνωρίζοντας αυτό το θέμα, επιδιώκουν από την πρώτη τους μέρα να επιβάλουν ένα τεχνητό ύφος.
Εάν έβλεπα τη φωτογραφία αυτή και δεν είχε τύχει να δω ποτέ το πρόσωπο του Francis Bacon, ώστε να τον αναγνωρίσω, θα έλεγα πάλι «μια ωραία φωτογραφία», ενώ στις φωτογραφίες με τον Gary Cooper που είδαμε στην αρχή της εκπομπής θα έλεγα «ένας ωραίος άντρας», όχι μια ωραία φωτογραφία.
Ένας φωτογράφος που ενδιαφέρεται πάρα πολύ για το έργο του δεν είναι λογικό να κυνηγάει να φωτογραφίσει τα διάσημα πρόσωπα. Διότι θα σκοντάφτει στην ιδιότητα του φωτογραφιζόμενου προσώπου. Με την έννοια ότι πρέπει να κάνεις ιδιαιτέρως σημαντική καλλιτεχνική υπέρβαση για να υπερβείς τη σημασία του.
Υπάρχει η εντύπωση (κατά τη γνώμη μου απολύτως εσφαλμένη) ότι πρέπει να γνωρίσεις τον άνθρωπο που φωτογραφίζεις, να δεις τι σκέφτεται, τι αισθάνεται, για να τον φωτογραφίσεις καλύτερα. Για μένα αυτό είναι απάτη, ή αυταπάτη. Με την έννοια ότι εξαπατώ τον θεατή ή τον εαυτό μου ότι θα κάνω καλύτερη φωτογραφία, ενώ στην ουσία αυτό που μετράει είναι η επίγνωση του εαυτού μου και της φωτογραφικής μου πρότασης.
Εάν η φωτογραφία είναι αρκετά προσωπική, αν έχει να κάνει πραγματικά με δική μου ευαισθησία, είναι πιθανό κάτι δικό μου να βγει προς τα έξω. Άρα στην ουσία ο φωτογράφος αυτό-εκτίθεται.
Ο Bresson έλεγε κάτι λίγο διαφορετικό, αλλά συναφές, ότι η φωτογραφία είναι ένα ερωτηματικό που μπαίνει πάνω στον φωτογραφιζόμενο. Πάντως, σίγουρα δεν είναι μια απάντηση, δεν ξέρεις ποτέ τίποτα από μια φωτογραφία για αυτόν που φωτογραφίζεται.
Όταν λέμε συγκίνηση δεν εννοούμε κλαίω από λύπη ή χαρά, εννοούμε μια καλλιτεχνική συγκίνηση, μια ένταση. Πρέπει το έργο με το οποίο επικοινωνείς να σου γεννάει μια ένταση.
Θέλω λίγο προκλητικά να πω ότι για μένα η τέχνη είναι ένα πράγμα εκτός «εποχής», εκτός «μόδας». Και είτε είναι κάτι «αληθινό», είτε απλώς «δεν υπάρχει». Δεν με ενδιαφέρει αν είναι μοντέρνο, αν είναι παλιό ή οτιδήποτε. Ο Peter Brook, μεγάλος θεατρικός σκηνοθέτης, είχε πει «για μένα σύγχρονο είναι ό,τι με πιάνει από το λαιμό». Κι αν σε πιάνει ο Ευριπίδης από τον λαιμό, τότε είναι σύγχρονος.