Λάμπης Ταγματάρχης: Καλησπέρα σας. Εδώ στο Λαμπατέρ είμαστε στο Nova life μαζί με την Μυρτώ Κοντοβά θα παρουσιάσουμε και απόψε το βράδυ αυτή την εκπομπή και έχουμε έναν καλεσμένο, έναν εξαίρετο, αγαπητό κύριο, ο όποιος είναι, Δικηγόρος; Μπορεί. Φωτογράφος; Μπορεί. Συγγραφέας; Μπορεί. Θεωρητικός της τέχνης; Μπορεί. Είναι όλα αυτά μαζί; Βεβαίως όλα αυτά μαζί. Αλλά το όνομά του είναι ο κύριος Πλάτωνας Ριβέλλης. Καλώς ήρθατε κύριε Ριβέλλη.
Πλάτων Ριβέλλης: Γεια σας
Μυρτώ Κοντοβά: Καλησπέρα
ΛΤ: Πως είστε;
ΠΡ: Με όλες αυτές τις ιδιότητες μια χαρά
ΛΤ: Είστε εδώ με την αφορμή της κυκλοφορίας του βιβλίου σας το οποίο είναι ένα βιβλίο – λεύκωμα το οποίο περιλαμβάνει βασικά δείγματα της φωτογραφικής σας δουλειάς τόσων χρονών, αλλά παράλληλα και βασικές σκέψεις, προβληματισμούς και λίγο από την βιογραφία σας και λίγο από την ιστορία σας. Ναι;
ΜΚ: Κείμενα δικά σας είναι αυτά έτσι δεν είναι;
ΠΡ: Είναι λίγο ένας τρόπος να παρουσιάσω τον εαυτό μου. Δηλαδή σα να συστήνομαι και να δίνω σε κάποιον αντί το χέρι μου, να δίνω αυτό το βιβλίο, αυτός είμαι εγώ.
ΛΤ: Πάρα πολύ ωραία δουλειά. Πάρα πολύ ωραία κείμενα και πάρα πολύ ωραίες φωτογραφίες. Για τις φωτογραφίες το ήξερα. Για τα κείμενα δεν το ήξερα μπορώ να σας πω αλλά είναι εξίσου ωραία το λέω ειλικρινά χωρίς διάθεση να σας κάνω κανένα κομπλιμέντο. Λοιπόν. Θα κάνουμε και μάθημα φωτογραφίας σήμερα. Μας το έχετε υποσχεθεί αυτό.
ΠΡ: Ό,τι θέλετε.
ΛΤ: Θα δούμε μερικές φωτογραφίες γιατί είναι διδακτικές. Από πού να ξεκινήσω τώρα; Από τα μαθήματα; Από τι να ξεκινήσω;
ΠΡ: Εάν με ρωτήσει κάποιος πιεστικά ποια είναι η πρώτη μου ιδιότητα, η ιδιότητα που με εκφράζει και την αγαπώ, είμαι δάσκαλος. Δάσκαλος φωτογραφίας. Αλλά και εκεί ακόμη έχω αμφιβολίες Διότι μου αφαιρούν το δικαίωμα να πω ότι είμαι καθηγητής, διότι δεν έχω τίτλο καθηγητού σε κάποιο επίσημο ίδρυμα. Δάσκαλος σκέτο με τρομάζει γιατί είναι σα να είμαι ο Χριστός, είμαι ο ραβί, κάτι τέτοιο.
ΛΤ: Ναι
ΠΡ: Όταν μου λένε δάσκαλε τι κάνεις; Αισθάνομαι λίγο ανατριχίλα. Αλλά στην πραγματικότητα αυτό κάνω. Η κύρια απασχόληση μου και το πιο μεγάλο μου ενδιαφέρον, είμαι δάσκαλος φωτογραφίας.
ΛΤ: Πόσα χρόνια διδάσκεται φωτογραφία;
ΠΡ: Τριάντα περίπου.
ΛΤ: Η φωτογραφία είναι μία τέχνη τεχνική που διδάσκεται ή είναι, το έχει μέσα του ο άλλος να βγάζει ωραίες φωτογραφίες και δεν έχει;
ΠΡ: Καμιά τέχνη δεν είναι μόνο το έχω μέσα μου. Ή αυτό που λέει η νεολαία σήμερα, το έχει ή δεν το έχει.
ΛΤ: Ναι, δεν το έχει
ΠΡ: Ναι δεν το έχει. Δεν το ξέρεις αν το έχει.
ΛΤ: Ναι
ΠΡ: Το πως ξεκινάς είναι άλλο θέμα. Ο καθένας ξεκινάει αλλιώς. Εγώ ξεκίνησα από αγάπη για την τέχνη, όταν ήμουνα δικηγόρος και ήθελα να κάνω κάτι που να έχει σχέση με την τέχνη. Και δεν είχα καμιά ιδιαίτερη μανία με την φωτογραφία. Απλώς θεώρησα εσφαλμένα ότι είναι πιο προσιτή, πιο εύκολη. Τώρα πού να μαθαίνω πιάνο, πού να ζωγραφίζω, πού αυτά...
ΜΚ: Αλήθεια; Έτσι ξεκινήσατε;
ΠΡ: Έτσι ξεκίνησα.
ΜΚ: Μάλιστα.
ΛΤ: Και καλά, αφήσατε....
ΠΡ: Δηλαδή χωρίς πλάκα δεν είχα καν μηχανή. Δανειζόμουνα μηχανές όταν πήγαινα ταξίδι. Απλώς είχα εκτίμηση στη φωτογραφία και λέω να ασχοληθώ με αυτό που με ευχαριστεί. Ήτανε αρχικά το πάρεργο της δικηγορίας και σιγά-σιγά άρχισε να κλέβει τον χρόνο, ντρεπόμουνα τους πελάτες διότι τους έλεγα ψέματα και ασχολούμουνα με την φωτογραφία, και κάποια στιγμή για να είμαι συνεπής με τον εαυτό μου είπα τέρμα η δικηγορία, όσο την κάναμε την κάναμε, καλά πήγε, έχουμε καιρό να ζήσουμε μια άλλη ζωή.
ΛΤ: Για λόγους τιμής ένεκεν πρέπει να βγάλετε μία σειρά φωτογραφιών από την θέμιδα, εκεί στα δικαστήρια και τα λοιπά γιατί τουλάχιστον εγκαταλείψατε τα έδρανα.
ΠΡ: Μα είχα όταν πήγαινα με την τσάντα την δικηγορική έβαζα την μηχανή μέσα με την ελπίδα να κάνω κάτι αλλά δεν γίνεται αυτό. Δηλαδή πρέπει να είσαι αφοσιωμένος σε αυτό που κάνεις.
ΜΚ: Δηλαδή φανταζόσασταν ότι θα φωτογραφίζετε στα δικαστήρια και;
ΠΡ: Εντάξει, αφήστε τι φανταζόμουνα. Τι φανταζόμουνα...η επιθυμία μου ήτανε να διαλύσω αυτό που έκανα και ευτυχώς για να μην διαλύσω τους πελάτες μου σταμάτησα την δικηγορία εγκαίρως.
ΜΚ: Δεν σας άρεσε λοιπόν η δικηγορία, σας άρεσε να ασχοληθείτε με την τέχνη απλό.
ΛΤ: Όχι τόσο όσο
ΠΡ: Δεν μου άρεσε, το είπατε πολύ καλά. Απλώς και μόνο ένας νέος που ξεκινούσε εκείνη την εποχή να κάνει ένα επάγγελμα και έπρεπε να πάει από μια αστική οικογένεια στο πανεπιστήμιο, έπρεπε, 10 σχολές ήτανε; Και πολλές λέω. Λοιπόν, εγώ θα ήθελα ίσως φιλοσοφική, αλλά με προσγειώσανε ότι πρέπει να κερδίσω το ψωμί μου και θα το κερδίσω ευκολότερα έτσι και πάω στη νομική. Ποιος τώρα έχει κέφι να πάει στη νομική; Κανονικά ένας νορμάλ άνθρωπος δεν ξέρει τι είναι η νομική. Ή αν θα χαρεί. Από κει και πέρα ήταν δικτατορία, μας έπιασε μία μανία με την πολιτική και πήγα στο Παρίσι να κάνω πολιτικές επιστήμες. Ούτε αυτό μου άρεσε. Τουλάχιστον είχα ένα καλό, καταλάβαινα γρήγορα τι δεν μου αρέσει.
ΛΤ: Ναι
ΠΡ: Πιο δύσκολα τι μου αρέσει. Και ξεκίνησα να κάνω τον δικηγόρο που ήταν ένα επάγγελμα που πήγαινε καλά.
ΛΤ: Αυτό το να καταλαβαίνει κάποιος, γιατί αυτό είναι ωραία πρόταση για να την ξεκινήσουμε για να.... Αυτό που λέτε ότι καταλάβαινα γρήγορα τι δεν μου αρέσει φαίνεται και στην φωτογραφία; Δηλαδή όταν πάτε και κάνετε φωτογραφία, έχετε το κάδρο, καταλαβαίνετε εύκολα αν αυτό αξίζει να ασχοληθείτε ή όχι;
ΠΡ: Τώρα πια ναι. Δηλαδή ένα πράγμα που κερδίζει κανείς με τα χρόνια δεν είναι ότι θα κάνεις εύκολα καλή φωτογραφία, θα κάνεις δυσκολότερα μάπες. Διότι μπορείς και αποκλείεις. Είναι ένα μεγάλο θέμα που ίσως μετά πρέπει να το θίξουμε. Διότι όλοι οι άνθρωποι το έχουν αυτό. Πώς θα κρίνουνε, πώς θα επιλέξουνε. Δεν είναι δηλαδή το πόσο θα τραβήξεις το ένα ή το άλλο θέμα.
ΛΤ: Τώρα η φωτογραφία είναι θέμα τεχνικής; Δηλαδή όσο πιο καλή μηχανή έχω...
ΠΡ: Το τελευταίο που ενδιαφέρει είναι η τεχνική.
ΜΚ: Δηλαδή αυτό που χαρακτηρίζει έναν καλό φωτογράφο τι είναι;
ΠΡ: Όλοι οι άνθρωποι σήμερα, ειδικά με την ψηφιακή τεχνολογία, είναι σε θέση να κάνουν εξαιρετικά καλή από τεχνικής απόψεως φωτογραφία. Δηλαδή εμένα μου έρχονται πολλοί μαθητές. Τεχνικά ήταν όλοι πολύ καλοί. Είναι εύκολο πράγμα.
ΜΚ: Και είναι και πάρα πολύ μέσα στη ζωή μας κιόλας πια έτσι δεν είναι;
ΠΡ: Και είναι και όλο ευκολότερο.
ΜΚ: Όλο και ευκολότερο ακριβώς
ΠΡ: Όλο και ευκολότερο
ΜΚ: Και με τα κινητά τηλέφωνα και με όλη αυτή την τεχνολογία που έχουμε.
ΛΤ: Πέστε μου τώρα, είναι το κάδρο, είναι το μάτι, είναι η στιγμή, είναι η αισθητική, είναι ο πολιτισμός που κουβαλάει ο καθένας;
ΠΡ: Εάν μου λέγατε μία λέξη θα έλεγα αυτό που είπατε, το κάδρο. Δηλαδή, αν το περιορίζαμε τι είναι η φωτογραφία, θα έλεγα κάδρο. Όπως, αν λέγαμε τι είναι ο κινηματογράφος που είναι η δεύτερη μεγάλη μου αγάπη, η παράνομη αγάπη μου, είναι το μοντάζ. Είναι το ποια σκηνή θα είναι πριν και ποια θα είναι μετά. Η σειρά τριών σκηνών κάνει το σινεμά.
ΛΤ: Όταν όμως λέει τι είναι το κάδρο, το κάδρο για να παραχθεί δεν είναι αποτέλεσμα της αισθητικής, της κουλτούρας, της παιδείας που έχεις εσύ;
ΠΡ: Και βάλε...
ΛΤ: Και βάλτε την διάθεση, τις...
ΠΡ: Όλα. Αυτό είναι το σημαντικό στην τέχνη. Ότι λες πρέπει να έχω τεχνική. Πολύ ωραία. Γιατί πρέπει να έχεις τεχνική; Για να την ξεχάσεις. Για να μην έχεις αγωνία. Πάει αυτό. Από κει και πέρα η αισθητική δεν σημαίνει τίποτα. Αισθητική έχουνε και τα ρούχα, έχουνε και τα ωραία πουλόβερ. Η παιδική σου ηλικία μετράει πάρα πολύ. Η γενική κουλτούρα σου μετράει πάρα πολύ. Ο χαρακτήρας σου.
ΜΚ: Η παιδική σου ηλικία πώς μετράει;
ΠΡ: Μετράει διότι αυτή καθορίζει τον ψυχισμό σου.
ΛΤ: Τις μνήμες εννοείτε;
ΠΡ: Τις μνήμες
ΜΚ: Μάλιστα, αυτό εννοείτε.
ΠΡ: Άρα, όλα αυτά τα πράγματα...δεν μπορεί κάθε φορά που σηκώνει στην μηχανή να λες δύο λεπτά, παιδική ηλικία τι λέει; Η φιλοσοφία τι λέει; Πρέπει αυτά να έχουνε γίνει, να έχουνε δέσει μεταξύ τους τόσο πολύ και να σου βγαίνουνε με ένα τρόπο που δεν το σκέφτεσαι. Όχι αυθόρμητο, αλλά υπόγειο. Πήρες την φωτογραφία. Πήρες άλλες 10, και τώρα με τα ψηφιακά, όχι 10,
ΛΤ: Ναι, τριάντα, πεντακόσιες
ΠΡ: Χιλιάδες.
ΜΚ: Ναί
ΠΡ: Είναι και τζάμπα.
ΜΚ: Ναί
ΠΡ: Πώς τις ξεχωρίζεις μετά; Πάλι πρέπει να επικαλεστείς, αλλά αυτή τη φορά έλλογα, διανοητικά όλα αυτά που κουβαλάς. Δηλαδή, την κουλτούρα σου, τον χαρακτήρα σου.
ΛΤ: Τις σκηνοθετείτε τις φωτογραφίες;
ΠΡ: Δεν υπάρχει φωτογραφία μη σκηνοθετημένη. Αυτό να το ξεκαθαρίσουμε να το ξέρει ο κόσμος.
ΛΤ: Ναι γι’ αυτό. Μάθημα κάνουμε τώρα έτσι;
ΠΡ: Δυστυχώς...
ΛΤ: Θα ρωτάμε και θα απαντάτε
ΠΡ: Είδες; Βγαίνω πάλι να γίνω δάσκαλος.
ΜΚ: Δεν πειράζει.
ΛΤ: Αυτό είναι έμφυτο
ΠΡ: Ήθελα να είμαι ένας τηλεοπτικός αστέρας και έγινα πάλι δάσκαλος.
ΛΤ: Όχι όχι όχι, αφήστε έχουμε πολλούς αστέρες, δασκάλους δεν έχουμε.
ΠΡ: Ναι...
ΛΤ: Καθίστε κάνετε μια χαρά αυτή τη δουλειά που κάνετε.
ΠΡ: Κοιτάξτε τι γίνεται. Έχει αλλάξει πάρα πολύ το τοπίο πια της φωτογραφίας. Εμένα με ευχαριστεί από μια πλευρά αυτό αλλά ζητάει πολύ περισσότερα πράγματα. Δηλαδή όλοι οι άνθρωποι είναι φωτογράφοι. Καλό είναι από μία πλευρά.
ΛΤ: Εν δυνάμει
ΠΡ: Εν δυνάμει.
ΜΚ: Ναι είναι.
ΠΡ: Όλοι μπορούνε με ένα κομπιούτερ και ένα πρόγραμμα να κάνουνε πράγματα που κάποτε τα κάνανε μόνο τα τσακάλια της τεχνικής.
ΛΤ: Να παρέμβουν στην φωτογραφία με το Photoshop.
ΠΡ: Τα πάντα. Ό,τι θέλεις. Αυτό δεν είναι κακό. Αλλά τι ζητάει; Ζητάει πολύ μεγαλύτερη γνώση από τον φωτογράφο για το τι πρέπει να κάνει κι αν θα το κάνει. Δηλαδή, αυτά που σήμερα κάνω εγώ δεν ήμουνα ποτέ κανένας ειδικός, μανιακός της τεχνικής, με το πρόγραμμα επεξεργασίας, ούτε τα ονειρευόμουνα στον θ άλαμο. Γινόντουσαν στον θάλαμο αλλά τα βαριόμουνα. Αλλά ξέρω γιατί να μην τα κάνω ή πότε να τα κάνω.
ΜΚ: Άρα εσείς δουλεύετε και με την τεχνολογία. Δηλαδή επεξεργάζεστε τις φωτογραφίες σας σε υπολογιστές και λοιπά ε;
ΠΡ: Θα έλεγα ότι δεν έχει νόημα να πει κανείς ότι δεν δουλεύω με την τεχνολογία. Πρέπει να είναι όχι απλώς αντιδραστικός, να είναι κουτός.
ΛΤ: Δεν χάνει όμως λίγο την γοητεία του πια το πράγμα; Δηλαδή από την ώρα που μια φωτογραφία έγχρωμη την βάζεις στο κομπιούτερ και μπορεί τα μαλλιά της Μυρτούς από ξανθά να τα κάνετε μαύρα, το χαμόγελο της από ωραίο να το κάνετε άσχημο και ούτω καθεξής, στο τέλος της ημέρας αυτό που θα δούμε δεν θα είναι αυτό που τραβήξατε.
ΠΡ: Δεν έχει νόημα... Και ποιος σας είπε ότι εγώ θέλω να δείτε αυτό που τράβηξα.
ΜΚ: Ακριβώς.
ΠΡ: Δηλαδή, πρέπει να δείτε κάτι άλλο. Το θέμα πιο είναι; Ακριβώς αυτό είναι.
ΛΤ: Κι εμείς τι είμαστε; το άλλοθι τα υποκείμενα δηλαδή; Δηλαδή το είδωλο εδώ η Μυρτώ θα είναι το άλλοθι για να κάνετε εσείς αυθαιρεσίες πάνω της;
ΠΡ: Απαντάτε άριστα. Άριστα. Όλα αυτά είναι απόλυτα σωστά, αυτά που λέτε.
ΛΤ: Και γιατί δεν ζωγραφίζετέ τότε; Γιατί το λένε φωτογραφία αυτό τότε και δεν το λέμε ζωγράφος; Εικαστικός παίρνεις και σμιλεύεις ένα τέτοιο, γιατί;
ΠΡ: Διότι, η κάθε φωτογραφία έχει κάτι που δεν έχει η ζωγραφική, την πεποίθηση ότι αυτό είναι ζωντανό και πρέπει να παραμείνει αυτή.
ΛΤ: Την ψευδαίσθηση...
ΠΡ: Την ψευδαίσθηση. Την ψευδαίσθηση. Την αληθοφάνεια. Πρέπει να παραμείνει ζωντανό αλλά να έχεις, ακόμα κι αν είσαι θεατής κάτι ζωντανού, την αίσθηση ότι βλέπεις κάτι που δεν υπάρχει έξω από την φωτογραφία. Να τα πούμε αλλιώς. Εάν δεν πετύχω μία μεταμόρφωση, δεν έχω κάνει φωτογραφία. Έχω κάνει μία πολύ φτωχή αποτύπωση κάποιου πράγματος που στη ζωή είναι πολύ καλύτερο. Δηλαδή, αν την κυρία Κοντοβά προσπαθήσω να την αποδώσω όσο όμορφη είναι και να κάνω τα πάντα για να είμαι πολύ κοντά στην ομορφιά της θα είναι πάντα πιο όμορφη ζωντανή.
ΛΤ: Σωστό.
ΠΡ: Έτσι; Άρα...
ΛΤ: Άρα τι προσπαθείτε να κάνετε;
ΠΡ: Πρέπει να την χρησιμοποιήσω για να κάνω κάτι άλλο.
ΛΤ: Σε εισαγωγικά κύριε Ριβέλλη σας παρακαλώ πολύ.
ΠΡ: Σαφέστατα....
ΜΚ: Όχι εμένα δεν με πειράζει, και χωρίς εισαγωγικά μ´αρέσει.
ΠΡ: ...πολλά εισαγωγικά
ΛΤ: Γελάμε τώρα; Να σας πω το...
ΠΡ: Να την αλλάξω.
ΛΤ: Γελάμε κιόλας έτσι; Ναι, ναι
ΠΡ: Εάν προσπαθήσω να την αλλάξω. Χοντροκομμένα, να της βάλω άλλα μαλλιά, να την κάνω χοντρή, να βάλω ένα φακό παραμορφωτικό...
ΛΤ: Τότε μιλάμε για αυθαιρεσία.
ΠΡ: Όχι, καθόλου. Είναι απλώς πολύ φτωχός τρόπος να το κάνω. Είναι βαρετός, είναι αυτονόητος.
ΛΤ: Εξόφθαλμος
ΠΡ: Εξόφθαλμος
ΜΚ: Θα μπορούσε όμως να είναι και μία πρόταση δεν είναι έτσι;
ΠΡ: Έχουνε γίνει τέτοια. Ε, εγώ τα βαριέμαι πάρα πολύ. Πρέπει να είναι συνεχώς... να βλέπω και να λέω κάτι συμβαίνει. Ας πούμε τώρα, μην το πάρετε κατά γράμμα. Σε αυτή την κυρία Κοντοβά που ενώ είναι όμορφη είναι άσχημη.
ΜΚ: ηηη
ΠΡ: Ενώ είναι άσχημη, είναι όμορφη
ΜΚ: Δεν φαντάζομαι να το εννοείτε.
ΠΡ: Δηλαδή να δημιουργήσω μία αντίθεση. Να δημιουργήσω μία ένταση. Αλλιώς δεν θέλω την φωτογραφία.
ΛΤ: Σωστά. Θα πήγαινε τότε εκεί πέρα για να βγάλει ταυτότητας.
ΠΡ: Α, μπράβο.
ΜΚ: Δηλαδή να καταλάβω κάτι.
ΠΡ: Τώρα, να διακόψω, μπήκαμε πολύ στα βαθιά και ξεκινήσαμε πιο ήρεμα.
ΜΚ: Ωραία να σας πω λοιπόν εγώ μία απλή ερώτηση. Το πρώτο πράγμα που θα μάθω εγώ αν έρθω σε εσάς να μάθω φωτογραφία, να έρθω δηλαδή ως μαθήτρια. Τι διδάσκεται ακριβώς ένας άνθρωπος που μαθαίνει φωτογραφία;
ΠΡ: Ουυυυφ. Να τα πω λίγο χοντροκομμένα;
ΛΤ: Και να συμπληρώσω αυτό που λέει η Μυρτώ που είπατε να δημιουργήσω μία ένταση, πώς δημιουργείται μία ένταση; Αυτό μαζί με αυτά που διδάσκετε να μας πείτε. Θα τελειώσουμε αύριο το ξέρω.
ΠΡ: Κύριε Ταγματάρχη συνεργαζόμαστε στα μαθήματα; Είναι πολύ καλές οι παρατηρήσεις σας.
ΛΤ: Μα με ενδιαφέρει πάντα...
ΠΡ: Το κοινό θα νομίζει, οι μαθητές μου θα νομίζουν ότι έχουμε μιλήσει πριν ενώ δεν έχουμε μιλήσει.
ΛΤ: Καθόλου δεν έχουμε μιλήσει. Εμένα μου αρέσει πάρα πολύ η φωτογραφία αλλά δεν μπορώ να διαχειριστώ αυτή την φωτογραφική μηχανή με τίποτα. Δηλαδή είμαι ο πιο άχρηστος άνθρωπος. Με τα διαφράγματα, και είναι και αυτόματη. Μου λέει βάλτο σε αυτή τη θέση και θα βγει αυτόματα. Δεν βγάζει τίποτα.
ΠΡ: Να πάρουμε, να πάμε λίγο ίσως και το κοινό που μας ακούει θα χαρεί αν του πούμε τα πράγματα που ξέρει. Ποιο είναι το πρόβλημά σήμερα; Ότι οι άνθρωποι φωτογραφίζουν συνέχεια. Βλέπεις συνεχώς τεντωμένα χέρια με ένα τηλέφωνο και φωτογραφίζουνε.
ΜΚ: Ναι
ΠΡ: Άλλη υστερία, τα ανεβάζουνε αμέσως στο ίντερνετ.
ΜΚ: Στο ίνσταγκραμ
ΛΤ: Στο φέισμπουκ
ΜΚ: Ίνσταγκραμ. Είναι καινούργιο.
ΠΡ: Δεν παίζει ρόλο. Τεσσεράμισι δισεκατομμύρια φωτογραφίες...
ΜΚ: Δεν είναι ωραίο αυτό όμως;
ΠΡ: Φυσικά και όχι.
ΛΤ: Η ματαιοδοξία των ανθρώπων.
ΠΡ: Όχι. Φυσικά και όχι. Δεν έχει νόημα.
ΜΚ: Δεν συμφωνώ.
ΠΡ: Λοιπόν, το ερώτημα είναι και από κει πρέπει να ξεκινήσουμε στη σημερινή εποχή, όχι το 1850, γιατί φωτογραφίζεις. Δηλαδή βλέπεις μία ωραία κοπέλα, θέλεις να πας να φας μαζί της και να πας στο σπίτι μετά. Έχεις κανένα λόγο να την φωτογραφίσεις; Άλλα πρέπει να έχεις στο μυαλό σου.
ΛΤ: Γιατί άμα σε αφήσει μετά να την έχεις τουλάχιστον μια φωτογραφία.
ΠΡ: Δύο λεπτά, αυτό είναι μία πολύ σωστή σκέψη, κάντο γι’ αυτό.
ΜΚ: Μα δεν φωτογραφίζεις αυτό. Σας το λέω γιατί και εγώ φωτογραφίζω και ανεβάζω στο facebook. Φωτογραφίζω τη στιγμή.
ΠΡ: Κάποτε ο Χατζηδάκης όταν έβγαζε το Τέταρτο έκανε κάτι που το έλεγε πνευματικό καφενείο. Κάτι τέτοιο. Και είχε καλέσει εμένα και άλλους δύο φωτογράφους να μιλήσουμε για το γυμνό. Και είχε κάνει μία ερώτηση με το χιούμορ που τον χαρακτήριζε, λέει, «εσείς κύριε Ριβέλλη φωτογραφίζεται πριν ή μετά;». Το οποίο ήτανε εύστοχη παρατήρηση. Δηλαδή, αν είναι πριν από την ερωτική πράξη ή μετά από την ερωτική πράξη θα είναι διαφορετική η προσέγγιση.
ΛΤ: Ωραία ερώτηση είναι αυτή.
ΠΡ: Η ουσία πάντως είναι ότι δεν είναι αυτονόητο να φωτογραφίζεις τα πάντα που είναι γύρω σου. Θα τρελαθείς, θα πάθεις σχιζοφρένεια. Ο μπαμπάς που φωτογραφίζει το κοριτσάκι στα γενέθλιά του είναι πάρα πολύ λογικό. Κάνει μια πράξη παρανοϊκή. Ίσως και σχιζοφρενική, να κρατήσει τον χρόνο. Αυτό δεν κάνει;
ΜΚ: Αυτό δεν είναι η φωτογραφία όμως;
ΠΡ: Πολύ ωραία. Μέχρι εκεί το καταλαβαίνω. Και όλοι από εκεί ξεκινήσαμε. Όλοι θέλαμε να κρατήσουμε ένα ταξίδι, μία ωραία στιγμή, κάτι που μας συνέβη. Ο γάμος. Το διαζύγιο δεν το φωτογραφίζουμε. Θα έπρεπε γιατί έχει και ενδιαφέρον.
ΛΤ: Το διαζύγιο είναι οδυνηρό γι’ αυτό δεν το φωτογραφίζουμε.
ΠΡ: Πού χαλάει, πού χαλάει η μαγιονέζα; Διότι μέχρι εκεί όλοι άνθρωποι πάνε καλά. Χαλάει όταν κάποιος σου πει ωραία φωτογραφία κάνεις. Οπότε εσύ αρχίζεις πια να βγάζεις ηλιοβασιλέματα, παπαρούνες, και αρχίζεις να βγάζεις κάτι που είναι ωραίο ή σημαντικό.
ΜΚ: Ναι
ΠΡ: Σκεφτείτε λοιπόν δύο πράγματα για να ξεκαθαρίσει. Είπατε (για το πρώτο μάθημα, και μόνο αυτό να καταλάβετε θα έχετε φύγει κερδισμένη). Σκεφτείτε ότι πρώτον δεν υπάρχει τίποτα έτσι αυτόχρημα ωραίο. Τι θα πει ωραίο;
ΜΚ: Ε τι θα πει ωραίο;
ΠΡ: Ναι. Δηλαδή. Όλος ο κόσμος είναι ωραίος, όλος ο κόσμος είναι ωραίος.
ΛΤ: Είναι και υποκειμενικό. Για μένα είναι ωραίο για εσάς δεν είναι.
ΠΡ: Και πολύ ωραία. Και το βλέπεις ωραίο εκείνη τη στιγμή, δεν το βλέπεις μετά, και ούτω καθεξής.
ΛΤ: Σωστό.
ΠΡ: Και το δεύτερο είναι ότι αν είναι κάτι ωραίο γιατί να το φωτογραφίσω; Θα το γευτώ, θα το δω, με τις αισθήσεις μου. Θα πέσω πάνω του.
ΜΚ: Γιατί θέλω να το κρατήσω κύριε Ριβέλλη.
ΠΡ: Μα δεν κρατάς
ΛΤ: Να το αιχμαλωτίσει
ΜΚ: Ναι
ΠΡ: Ναι αλλά προσέξτε. Δεν κρατάς κάτι που είναι ωραίο με το να το κάνεις φωτογραφία.
ΜΚ: Τότε γιατί κάνουμε φωτογραφία;
ΠΡ: Είναι ένα είδος πνευματικού αυνανισμού αυτό που πας να κάνεις.
ΜΚ: Τότε γιατί υπάρχει η φωτογραφία;
ΠΡ: Προχωράμε λοιπόν. Το δεύτερο που κάνουνε οι άνθρωποι είναι, κάτι σημαντικό...
ΛΤ: Ναι ναι τώρα απαντήστε σε αυτό γιατί είναι πολύ σωστό. Γιατί υπάρχει;
ΠΡ: Θα φτάσω, θα φτάσω.
ΛΤ: Αυτό είναι μεγάλη ερώτηση.
ΠΡ: Τώρα πάνε και λένε, κάτι σημαντικό. Ωραία, πέφτει ένα αεροπλάνο φλεγόμενο, πρόλαβες και το πήρες, μπράβο.
ΜΚ: Αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.
ΛΤ: Ρεπορτάζ
ΠΡ: Ρεπορτάζ
ΜΚ: Ναι είναι ρεπορτάζ, είναι ωραία...
ΠΡ: Εκεί λοιπόν, και στο πάρα πολύ ωραίο και στο πάρα πολύ σημαντικό, η ζωή σε ξεπερνάει. Και δεν έχει κανένα λόγο να το πάρεις φωτογραφία, θα είσαι χαμένος ως φωτογράφος. Θα είσαι ένας καλός φωτορεπόρτερ που απλώς θα έχει τραβήξει κάτι αλλά ως φωτογράφος είσαι μηδενικός. Σκεφθείτε όλη τη μεγάλη ζωγραφική. Για να μην πω και το σινεμά. Σχεδόν τίποτα δεν είναι σημαντικό. Η Joconda δεν είναι πολύ ωραία, οι δεσποινίδες της Αβινιόν του Πικάσο δεν είναι τίποτα ωραίο. Δεν έχουνε ζωγραφίσει κάτι σημαντικό. Οι ταινίες οι πιο σημαντικές δεν λένε τίποτα. Δηλαδή αν σκεφτεί κανείς ότι μία σημαντική ταινία του De Sica λέγεται Κλέφτης ποδηλάτων και είναι ένας που χάνει το ποδήλατο του και δεν το βρίσκει, ε δεν είναι θέμα για ταινία.
ΛΤ: Ναι τώρα όμως ανοίγετε τεράστια θέματα εδώ πέρα για συζητήσεις φοβερές. Συνεχίστε να μη σε διακόψω και θα σας πω μετά.
ΠΡ: Άρα ξεχνάμε και λέμε, όσο είσαι μπαμπάς και συναισθηματικά με έναν παράλογο τρόπο προσπαθείς να εγκλωβίσεις τη μνήμη σου το καταλαβαίνω και είναι πολύ ωραίο. Όταν αρχίσεις από κει και πέρα να λες όχι και εγώ θα κάνω φωτογραφία που θα είναι ωραία ή σημαντική πέφτεις σε μία φοβερή παγίδα. Τώρα, επειδή ακριβώς η εποχή μας έχει πολλή φωτογραφία, λόγω ψηφιακής τεχνολογίας, και πληθώρα φωτογραφίας που δεν μας ανήκει, που έρχεται απέξω, υπάρχουνε δύο πάρα πολύ σημαντικές ερωτήσεις που πρέπει ο καθένας από εμάς να τις απαντήσει μόνος του. Αν έχω βοηθήσει σαν δάσκαλος, με γεια μου και χαρά μου. Αλλά ο καθένας πρέπει να το σκεφτεί αυτό. Γιατί να φωτογραφίσω; Ήρθα εγώ εδώ, και έχω όπως και όλοι ένα τηλέφωνο που τραβάει φωτογραφίες. Δεν έχω κανέναν λόγο μπαίνοντας μέσα στον τηλεοπτικό σταθμό να αρχίσω να παίρνω φωτογραφίες. Πρέπει να σκεφτώ γιατί φωτογραφίζω. Το δεύτερο, αφού φωτογράφισα, να σκεφτώ γιατί θα διαλέξω αυτή τη φωτογραφία του κυρίου Ταγματάρχη και όχι την άλλη. Εκεί παίζει ρόλο η ιεράρχηση των σκοπών. Εάν πρέπει να τον κάνω μανεκέν, θα πω πού είναι πιο ωραίος, και πάλι τι εννοώ ωραίος; Εννοώ κατά την κοινή παραδοχή τού τι σημαίνει ωραίος άντρας. Όχι αυτό που εσείς λέτε ωραίο άντρα. Διότι οι άνδρες που σας άρεσαν δεν είναι αυτοί που είναι εμφανώς ωραίοι είναι αυτοί που έχουνε κάτι άλλο.
ΜΚ: Που το ξέρετε αυτό;
ΠΡ: Μα είστε κανονικός άνθρωπος γι’ αυτό, λογικό είναι.
ΛΤ: Μας αρέσουνε δηλαδή όχι οι εμφανώς ωραίοι αλλά...
ΠΡ: Αυτοί που έχουνε κάτι άλλο ωραίο το οποίο δεν μπορούμε να το πούμε. Όπως λοιπόν όταν πας στη μάνα σου και λες, και σου λέει η μάνα γιατί βρε παιδάκι μου σου αρέσει ο Τάκης; Κι εσύ λες μία μπούρδα, έχει ωραία μάτια, ενώ δεν είναι αυτό, σ’ αρέσει διότι είναι λίγο κακός, διότι είναι λίγο στριμμένος, διότι είναι ανάποδος αλλά δεν μπορείς να το πεις στη μάνα σου, ε το ίδιο συμβαίνει και στην τέχνη. Υπάρχει κάτι άλλο το οποίο το ξέρεις αλλά δεν μπορείς να το πεις. Επομένως, το καλό με τη σημερινή μανία της φωτογραφίας είναι ότι επειδή γίνεται πάρα πολύ έχει χάσει την αξία που είχε το 1880 που ότι και να έβλεπες ήταν σημαντικό. Δεν είναι έτσι; Και όποια φωτογραφία και να έβλεπες.
ΜΚ: Ξέρετε η φωτογραφία είναι και ένα πολύ δυνατό μέσο επικοινωνίας.
ΠΡ: Είναι;
ΜΚ: Ε δεν είναι;
ΠΡ: ....
ΜΚ: Όταν φωτογραφίζουμε όλες τις στιγμές της ζωής μας συνέχεια και τις ανεβάζουμε σε όλα αυτά τα ίνσταγκραμ και στο φέισμπουκ και παντού, αυτό το κάνουμε, το κάνω εγώ γιατί θέλω να δει ο Λάμπης εκείνη την ώρα ότι α κοίτα που είμαι. Εδώ, και βλέπω αυτό το ηλιοβασίλεμα, βλέπω και πίνω αυτό το ποτήρι κρασί.
ΠΡ: Εγώ διαφωνώ με αυτό. Το θεωρώ εξαιρετική νεύρωση αλλά όχι επικοινωνία.
ΜΚ: Εντάξει ναι. Μπορεί κανείς να το πει, στην υπερβολή του το βλέπω...
ΠΡ: Δηλαδή επικοινωνία είναι να σε πιάσω, να σου μιλήσω να σε δω και θα ‘λεγα και κάτι ακόμα που το’χω πει σε δημοσιογράφους και δεν είναι ευχαριστημένοι. Φωτορεπόρτερ. Ότι εγώ δεν καταλαβαίνω καθόλου την αξία της φωτογραφίας στα έντυπα. Και αρχίζουνε στο εξωτερικό και το καταλαβαίνουνε, στην Ελλάδα ακόμη όχι.
ΜΚ: Εννοείται τις φωτογραφίες τύπου φωτορεπορτάζ;
ΠΡ: Στα περιοδικά...
ΛΤ: Το ρεπορτάζ εννοείτε;
ΠΡ: Το ρεπορτάζ.
ΜΚ: Εσύ πρέπει τώρα εδώ να το...
ΛΤ: Ε τώρα ναι πρέπει να το ρωτήσω. Τώρα εγώ θα πάω στους κινέζους που λένε μια φωτογραφία 1000 λέξεις ας πούμε.
ΠΡ: Εγώ λέω ακριβώς το αντίθετο.
ΛΤ: Δηλαδή ότι πολλές φορές βλέπεις μια φωτογραφία που δεν μπορείς να την περιγράψεις με τα λόγια.
ΠΡ: Όχι.
ΛΤ: Υπάρχουνε φωτογραφίες που δεν περιγράφονται.
ΠΡ: Αυτό που βλέπεις στη δημοσιογραφική φωτογραφία είναι ή μία λεζάντα, οπότε η φωτογραφία είναι η εικονογράφηση του θέματος, ή αυτά που περιμένεις ήδη με το μυαλό σου φτιαγμένο να δεις.
ΜΚ: Εξαρτάται από τη φωτογραφία αυτό.
ΠΡ: Όταν λέμε για φωτογραφία δημοσιογραφική ξέρουμε περίπου τι εννοούμε.
ΜΚ: Ο Τσε Γκεβάρα νεκρός δε χρειάζεται καμιά λεζάντα ας πούμε.
ΠΡ: Δεν υπάρχει νεκρός στην φωτογραφία...
ΛΤ: Υπάρχουνε φωτογραφίες ντοκουμέντο ας πούμε.
ΠΡ: Δεν υπάρχει ντοκουμέντο στη φωτογραφία.
ΛΤ: Δεν υπάρχει;
ΠΡ: Όχι.
ΜΚ: Πώς δεν υπάρχει.
ΛΤ: Στη φωτογραφία που σκοτώνει ο άλλος στο Βιετνάμ τον τύπο; Του βγάζει το πιστόλι και τον σκοτώνει;
ΠΡ: Και που το ξέρεις;
ΛΤ: Ή η κοπέλα που είναι μπροστά στο τανκ στην πλατεία της Κίνας;
ΠΡ: Που το ξέρεις; Που το ξέρεις; Θυμάστε....
ΛΤ: Εννοείτε ότι μπορεί και να μην είναι έτσι;
ΠΡ: Φυσικά. Θυμάστε μια φωτογραφία που έγινε....
ΛΤ: Με τους Αμερικανούς που ανεβάζουν τη σημαία στο αυτό...
ΠΡ: Πρώτα από όλα αυτό. Αλλά μία διάσημη φωτογραφία που έγινε και θέμα, βλακωδώς έγινε θέμα, η φωτογραφία δεν αξίζει, είναι του Robert Kapa, ένας του δημοκρατικού στρατού στην Ισπανία που κάνει το χέρι του έτσι, φεύγει ένα τουφέκι από το χέρι του, ότι τον σκοτώνουνε εκείνη την ώρα, και έχει γίνει και αφίσα και τα λοιπά.
ΛΤ: Την ξέρω την φωτογραφία...
ΠΡ: Και κάποια στιγμή ισχυρίστηκαν ότι αυτή ήταν σκηνοθετημένη.
ΛΤ: Λέει WHY από κάτω αλλά να σας πω...
ΠΡ: Λέει why
ΛΤ: Να σας πω κάτι; Εάν αρχίσουμε τη διαδικασία να λέμε ότι αυτή η φωτογραφία ναι που ξέρεις ότι δεν είναι στημένη...
ΠΡ: Μα είναι σημαντικό.
ΛΤ: Μα αυτό τότε ισχύει και γιατί ξέρεις ότι το κείμενο ότι είναι σωστό ή όχι;
ΠΡ: Διότι...
ΛΤ: Το κείμενο πάει ένας ανταποκριτής και γράφει τώρα στην Ουκρανία ότι δεν είναι έτσι είναι αλλιώς.
ΠΡ: Πολύ ωραία.
ΛΤ: Το ξέρουμε; Είμαστε εμείς εκεί;
ΠΡ: Όχι. Αλλά εκεί δεν πιστεύεις τη φωτογραφία, πιστεύεις έναν άνθρωπο.
ΛΤ: Ναι.
ΠΡ: Αν ο άνθρωπος αποδειχτεί ψεύτης, είναι ψεύτης αυτός ο δημοσιογράφος. Εάν σου πει λοιπόν ένας ότι είδα εγώ...
ΛΤ: Πιστεύεις τον φωτογράφο που την τράβηξε.
ΠΡ: Εάν σου πει ο άνθρωπος ότι είδα κάποιον...
ΜΚ: Ναι
ΠΡ: ...ο οποίος πέθανε μπροστά μου από την πείνα στην Αφρική.
ΜΚ: Ναι
ΠΡ: Αυτό είναι μία μαρτυρία του δημοσιογράφου η οποία αν είναι και ωραία διατυπωμένη μπορεί να είναι συγκλονιστική. Ένας πεσμένος κάτω δεν σημαίνει καθόλου ούτε ότι πέθανε, ούτε ότι είναι στην Αφρική, ούτε ότι πεινούσε.
ΜΚ: Σύμφωνοι αλλά...
ΠΡ: Χαρακτηριστικό είναι...
ΛΤ: Εντάξει μην μείνουμε σε αυτό πολύ. Εντάξει, εμείς διαφωνούμε σε αυτό.
ΜΚ: Διαφωνούμε, δεν διαφωνούμε ακριβώς...
ΠΡ: Θα σας πω κάτι. Καταρχήν αν κοιτάξετε τα καλά έντυπα σήμερα στην Ευρώπη, ο Monde, ο Independent, ο Guardian έχουν αρχίσει όλοι και δεν κάνουν πια φωτογραφία που δείχνει αυτό που λέει το ρεπορτάζ, κάνουνε κάτι πολύ διαφορετικό και αφηρημένο που απλώς σε παραπέμπει σε κάτι άλλο. Δεν αποδεικνύουν αυτά που λέει ο δημοσιογράφος. Για χρόνια τσακωνόντουσαν οι φωτογράφοι ρεπόρτερ στο Life Magazine, με τους δημοσιογράφους. Ενώ οι δημοσιογράφοι έπρεπε να έχουν τον πρώτο λόγο. Ο λόγος μετράει. Η φωτογραφία δεν μπορεί να πει αυτά που λέει ο λόγος και ειδικά αν μιλάμε για αφηρημένες λέξεις. Επειδή είπατε την παροιμία την κινεζική. Ο φόβος, η αγάπη λένε πολλά πιο πολλά από 100 φωτογραφίες.
ΜΚ: Καλά, μου κάνει εντύπωση γιατί είσαστε φωτογράφος.
ΛΤ: Και αποδομείτε την τέχνη.
ΜΚ: Και λέτε αυτό.
ΠΡ: Μα δεν είναι τέχνη.
ΜΚ: Εγώ διαφωνώ πολύ έτσι κι αλλιώς.
ΠΡ: Η φωτογραφία είναι παρεξηγημένη. Διότι όλοι την συνδυάζουν με τη λεζάντα της, με αυτό που δείχνει. Δηλαδή, έχω εγώ ένα δέντρο φωτογραφία, συχνά, μου αρέσουν τα δέντρα. Και μου λένε, πού είναι αυτό; Σφαγή είναι αυτό. Αν το πεις σε έναν φωτογράφο κάνει χαρακίρι επιτόπου.
ΜΚ: Γιατί;
ΠΡ: Διότι είναι σα να του αναιρείς τη φωτογραφία. Η φωτογραφία δεν είναι πουθενά. Είναι φωτογραφία. Η φωτογραφία του εξωφύλλου του βιβλίου...
ΜΚ: Ναι
ΛΤ: Μάλιστα.
ΠΡ: ...αυτή είναι δύο δέντρα και ένας βράχος. Αν εγώ σας πω, που είναι αλήθεια, ότι είναι στις Μυκήνες εσείς κουβαλάτε αμέσως...
ΛΤ: Τη μνήμη, την ιστορία.
ΠΡ: Ό,τι κουβαλάει η λέξη Μυκήνες. Θα σας το πω, δεν είναι ψέμα αλλά ένας που βλέπει φωτογραφία δεν θα δει Μυκήνες. Τώρα οι Μυκήνες λειτούργησαν σε εμένα που ήμουν εκεί για να βγάλω έτσι την φωτογραφία, αυτή τη φωτογραφία. Αλλά δεν είναι...
ΛΤ: Τώρα εγώ μπερδεύτηκα πρέπει να σας πω και θέλω να ξαναπιάσουμε την ιστορία από την αρχή.
ΠΡ: Μα με βάλατε στα βαθιά.
ΛΤ: Μα δεν σας έβαλα στα βαθιά αλλά αυτό είναι μεγάλο θέμα πάντως για τη χρήση...
ΠΡ: Είδατε όμως πόσο τσιγκλίζει τον κόσμο η φωτογραφία;
ΜΚ: Είναι πολύ, μα είναι αυτό που λέτε, ένα πάρα πολύ καθημερινό μέσο.
ΛΤ: Όταν γίνεται μια συναυλία και υπάρχουνε πενήντα χιλιάδες θεατές σε μια συναυλία και ξαφνικά βλέπεις πενήντα χιλιάδες χέρια υψωμένα με ένα τηλέφωνο στο χέρι να βγάζει μια φωτογραφία ή στη συγκέντρωση σε μια πλατεία που είναι η Κωνσταντινούπολη γιατί έχουν διαδήλωση ή είναι στην Ουκρανία ή είναι στη Συρία ή είναι όπου να ‘ναι και υπάρχει… αυτό κάτι σημαίνει. Το οποίο εσείς πως το ερμηνεύετε;
ΠΡ: Αυτό σημαίνει ότι ζούμε σε μία νευρωτική και υστερική εποχή, δεν με ευχαριστεί καθόλου, μα καθόλου…
ΜΚ: Αλήθεια;
ΠΡ: …καθόλου. Πιστεύω ότι αυτοί οι άνθρωποι χάνουν ακόμη και τη χαρά της συναυλίας. Στη συναυλία χορεύεις, τραγουδάς, χτυπιέσαι, δεν παίρνεις φωτογραφίες. Γιατί αν το κάνεις αυτό συνέχεια σε όλα τα πράγματα που σ’ αρέσουνε θέλω να δω σε ποια ερωτική στάση του κάμα σούτρα θα βγάλεις τη μηχανή. Πώς θα διακόψεις...
ΜΚ: Μα ξέρετε τώρα;
ΛΤ: Αυτό έχει μια…
ΠΡ: Δηλαδή τώρα μιλάμε ωραία και επειδή έχουμε ενθουσιαστεί και οι τρεις και μιλάμε θα αρχίσουμε να φωτογραφίζουμε ο ένας τον άλλο;
ΜΚ: Όχι αλλά κι εσείς περιγράφετε μια ακραία κατάσταση. Δεν εννοούμε…
ΠΡ: Δεν είναι ακραίο το να σηκώνονται όλα τα χέρια;
ΜΚ: Μπορεί να σηκωθεί…
ΛΤ: …για να βγάλεις μια φωτογραφία το αγαπημένο σου συγκρότημα για να το έχεις και να λες είχα πάει κι εγώ εκεί ας πούμε, να… μπορεί να κρύβει μια…
ΠΡ: Τώρα λοιπόν λέτε κάτι ενδιαφέρον. Λες είχα πάει κι εγώ εκεί. Άρα η φωτογραφία δεν λειτουργεί σαν φωτογραφία, δεν έχει αυτονομία…
ΛΤ: Σαν σκληρός δίσκος μνήμης…
ΠΡ: …γι’ αυτό, γι’ αυτό λοιπόν. Γι’ αυτό και με ενδιαφέρει όταν λειτουργεί σαν μνήμη. Αλλά για σκεφτείτε λίγο, είπαμε τώρα και θα δείτε ότι σε αυτό το βιβλίο επίτηδες έχω φωτογραφίες δικές μου αναμνηστικές.
ΛΤ: Τις έχω δει. Με τον μπαμπά σας, τη μαμά σας, στο πιάνο, μπροστά στο χριστουγεννιάτικο δέντρο, τα ‘χω δει.
ΠΡ: Επίτηδες για να δείξω ότι για μένα μετράει αυτή η φωτογραφία που δεν είναι φωτογραφία αξίας αλλά που μετράει για εμάς όλους. Η φωτογραφία έχει το καλό, κακό δεν το ξέρω ακόμη, όταν πεθάνω θα καταλήξω, συρρικνώνει τη μνήμη μας ενώ την κρατάει. Εάν σας ρωτήσω για την παιδική σας ηλικία θα διαπιστώσετε ότι ίσως η παιδική σας ηλικία έχει περιοριστεί στο οικογενειακό άλμπουμ. Θυμάστε πολύ καλά τις φωτογραφίες που έχετε δει και ξαναδεί του μπαμπά, της μαμάς και μπορεί τελικά να έχουν υποκαταστήσει τη μνήμη.
ΛΤ: Σωστό αυτό.
ΠΡ: Άρα, η λειτουργία της μνήμης με την φωτογραφία με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Υπάρχει όμως ένα κομμάτι που γίνεται πολύ πιο ενδιαφέρουσα η φωτογραφία, το ανακάλυψα κι εγώ μετά, αφού είχα αρχίσει να τραβάω φωτογραφίες, που υπάρχει από μόνη της. Δηλαδή ενώ δείχνω ένα δέντρο, δέντρο είναι, αλλά στην πραγματικότητα είναι έτσι, γι’ αυτό είπα και για το κάδρο, επειδή εγώ το μεταμόρφωσα. Ένας φωτογράφος που αγαπάω πάρα πολύ, ήτανε και φίλος μου και δάσκαλός μου, ο Garry Winogrand, πέθανε δυστυχώς, τον ρωτάγανε γιατί φωτογραφίζετε; Η ερώτηση που έκανα κι εγώ πριν, και λέει «για να δω πώς δείχνουν τα πράγματα όταν φωτογραφηθούν». Αυτό είναι τρομακτική φράση. Δηλαδή, είναι σα να σου λέει, όλα αλλάζουν. Δεν ξέρω γιατί. Από την ώρα που εγώ θα αποφασίσω να πάρω τον κύριο Ταγματάρχη φωτογραφία και θα βάλω γύρω από το πρόσωπο του, ή το σώμα του, ή τα πόδια του, τέσσερις πλευρές, γίνεται κάτι άλλο. Υπερβαίνω το θέμα Ταγματάρχης. Και μάλιστα εκεί είμαι και πολύ αποφασιστικός, διότι σκέφτομαι να του βάλω το πρόσωπο ή να μην του βάλω το πρόσωπο. Να του πάρω μόνο τα χέρια και τα πόδια, του αγνώστου ανθρώπου, ή να πάρω μόνο το κεφάλι και να μην ξέρω τι γίνεται από κάτω. Και γι’ αυτό η φωτογραφία έχει κάτι πολύ σημαντικό, δεν βάζεις μέσα στην φωτογραφία, πετάς έξω και κάνεις φωτογραφία
ΛΤ: Σωστό κι αυτό.
ΜΚ: Ξέρετε...
ΛΤ: Σωστό, σωστό, σωστό.
ΠΡ: Δηλαδή, έχω δύο ανθρώπους μπροστά μου. Αν βάλω Ταγματάρχης και Κοντοβά σε μια φωτογραφία, πρώτα απ’ όλα, είναι ένας άντρας και μια γυναίκα. Δεν ξέρω τη σχέση τους, δεν ξέρω πού είναι, τους έχω κόψει από τον κόσμο αυτόν. Ήδη είναι μεταμορφωμένοι. Ξαφνικά βάζω μόνο τον Ταγματάρχη και μόνο το χέρι μιας γυναίκας που δεν ξέρω ποια είναι. Άρα το κάδρο, γι’ αυτό το είπα, το τι αφήνω μέσα και έχω πετάξει έξω, είναι πολύ σημαντικό.
ΜΚ: Και έχει να κάνει με το τι θέλετε να πείτε προφανώς, έτσι δεν είναι;
ΠΡ: Κάθε ερώτηση ανοίγει...
ΜΚ: Ένα σχόλιο...
ΛΤ: Τι θέλετε να πείτε είναι ή τι λέμε εμείς και γράφει;
ΠΡ: Νομίζετε ότι ξέρω τι θέλω να πω;
ΜΚ: Αν βάλετε μόνο το μπράτσο, το χέρι μιας γυναίκας και τον Λάμπη σκέτο, θέλετε να πείτε άλλο πράγμα από το να βάλετε δίπλα ένα άλλο πρόσωπο, έτσι δεν είναι;
ΠΡ: Ακριβώς. Αυτό που κάνει κάποιος που κάνει δημιουργική φωτογραφία, όχι κατευθυνόμενη. Τι είναι κατευθυνόμενη; Εφαρμοσμένη, εμπορική. Εκεί ξέρεις τι θέλεις να πεις. Φωτογραφίζεις για να δείξεις ότι η τάδε μαγιονέζα είναι καλή και ξέρεις τι θα κάνεις για να το κάνεις. Εγώ ψάχνω τι θέλω να πω. Δηλαδή, ψάχνω ποιος είμαι. Αυτό το ψάχνω πότε; Αφού φωτογραφίσω. Δηλαδή φωτογραφίζω χαρούμενος που έχω μπροστά μου δύο «πειραματόζωα» που είστε εσείς, παίζω με εσάς και τον κόσμο και μετά κοιτάω και λέω, τι έκανα; Ποιος είμαι; Και διαλέγω.
ΜΚ: Άρα γνωρίζετε και τον εαυτό σας μέσα από τη φωτογραφία, έτσι δεν είναι;
ΠΡ: Τον ψάχνω, δεν τον γνωρίζω. Και εξάλλου, η αρχική μου επιθυμία ήταν να βγάλω το βιβλίο αυτό με έναν τίτλο που τον έχω μέσα, «ζήτημα ταυτότητας». Δηλαδή, ο άνθρωπος μέχρι να πεθάνει ψάχνει την ταυτότητά του. Δεν ξέρεις ποιος είσαι.
ΜΚ: Ναι.
ΠΡ: Και αν το ξεχωρίσεις σε μερικά πράγματα, έστω και στις σεξουαλικές προτιμήσεις, μπορεί να έχεις αμφιβολία μέχρι το τέλος. Δεν ξέρεις. Στο ψάξιμο αυτό, η φωτογραφία βοηθάει πάρα πολύ. Διότι βλέπεις τον κόσμο, τον κόβεις, τον μεταμορφώνεις, και μετά τον κοιτάς και λες, τι έκανα; Γιατί τον έκοψα; Γιατί τον έκανα έτσι; Βλέπεις τις εμμονές σου. Και τότε αρχίζεις και φτιάχνεις αυτό που λέμε στη φωτογραφία portfolio, δηλαδή ένα σύνολο φωτογραφιών που σε εκφράζει αλλά έχεις κι εσύ την ίδια έκπληξη με αυτόν που τη βλέπει. Διότι εσύ, από εκεί που είσαι ο δημιουργός, ξαφνικά γίνεσαι θεατής του εαυτού σου.
ΛΤ: Δεν μου λέτε; Τι είναι αυτό που κάνει τόσους νέους ανθρώπους, όχι μόνο νέους, τόσους ανθρώπους να παρακολουθούν μαθήματα, να ψάχνουν; Υπάρχουν ειδικά περιοδικά, ειδική βιβλιογραφία, μαγαζιά, ένας τεράστιος τζίρος δισεκατομμυρίων...
ΠΡ: ...γύρω από τη φωτογραφία. Καταρχήν, η φωτογραφία, ας το δεχτούμε, δεν το θεωρώ ούτε καλό ούτε κακό. Προηγουμένως είπαμε γιατί να μην πηγαίνεις κόντρα. Διότι από την ώρα που υπάρχει κάτι και έχει τη δύναμη του ρεύματος ενός ποταμού, θεωρώ βλακώδες να πηγαίνεις κόντρα. Δηλαδή, δεν έχει κανένα νόημα εγώ να πω δεν θα κάνω ψηφιακή φωτογραφία. Τελείωσε.
ΛΤ: Αφού κάνουν όλοι.
ΠΡ: Είναι σαν να λες τι ωραία που ήταν η σκάφη που το έπλενες και το έπιανες το ρούχο.
ΜΚ: Ήταν όμως μαγικό, δεν ήταν;
ΠΡ: Ήταν, αλλά δεν την πλένεις στη σκάφη πια, δεν γίνεται.
ΛΤ: Σωστά.
ΠΡ: Θα είσαι και λίγο ψώνιο. Εάν μείνεις στην κατηγορία αυτή, ναι. Εγώ, για μένα, το να κάθομαι να συζητάω τώρα για το αν πρέπει ή όχι να γράφουμε στο κομπιούτερ, αφού γράφουμε στο κομπιούτερ, τελείωσε η ιστορία. Το θέμα είναι ποιες είναι οι αδυναμίες του να γράφεις στο κομπιούτερ, το cut and paste και όλα αυτά, και να δούμε πώς θα το χαλιναγωγήσουμε αυτό. Αλλά όχι να το αρνηθούμε. Άρα, σήμερα πρέπει να δεχτούμε αυτό που γίνεται και να πάμε να το διορθώσουμε.
ΜΚ: Υπάρχουν φωτογράφοι που δουλεύουν σκοτεινό θάλαμο ακόμη;
ΠΡ: Υπάρχουνε, ναι.
ΜΚ: Ξέρετε τέτοιους ακόμη;
ΠΡ: Υπήρχαν και παλιά. Εγώ θυμάμαι όταν ξεκίνησα τη φωτογραφία υπήρχαν μερικοί φανατικοί παλιοί που λέγανε δεν αγοράζουμε χημικά, δεν αγοράζουμε χαρτιά, τα φτιάχνουμε μόνοι μας. Εντάξει, έχει λίγο φολκλορικό στοιχείο αυτό.
ΛΤ: Εντάξει, λοιπόν, πρέπει να κάνουμε ένα διάλειμμα ένα λεπτό και αμέσως μετά θα μας ξεναγήσει μέσα από τις φωτογραφίες πια σε αυτά όλα που συζητάμε θεωρητικά, αλλά βέβαια πρέπει να κάνουμε δεκαπέντε εκπομπές εδώ πέρα γιατί εγώ δεν έχω ανοίξει τίποτα.
ΠΡ: Εγώ εδώ είμαι, αν θέλετε τις κάνουμε.
ΛΤ: Εσείς εδώ είστε αλλά πρέπει να τις κάνουμε, γιατί είναι πάρα πολλά τα ερωτήματα. Δηλαδή, τελικά, η ψηφιακή φωτογραφία που μπήκε στα τηλέφωνα, στις ταμπλέτες, έκανε καλό στην κοινωνία; Έκανε καλό στη φωτογραφία; Έκανε κακό; Τι έκανε; Πέστε μας κι αυτό και μετά...
ΜΚ: Μπορεί να τραβηχτεί μια καλή φωτογραφία με ένα κινητό τηλέφωνο;
ΠΡ: Φυσικά. Με όλα μπορεί. Γιατί δεν συνιστώ στους μαθητές μου να τραβάνε με κινητό; Όχι για το αποτέλεσμα. Γιατί όταν τραβάς με κινητό, δεν είσαι –συνήθως δεν είναι απόλυτο– σοβαρός. Δηλαδή, είναι λίγο της πλά κας.
ΛΤ: Δεν είσαι συγκεντρωμένος, ας πούμε.
ΠΡ: Δεν είσαι συγκεντρωμένος.
ΛΤ: Μάλιστα.
ΠΡ: Η φωτογραφία θέλει τρομακτική συγκέντρωση. Δηλαδή, όχι τραβάω κουτουρού στο γάμο του καραγκιόζη. Μία ώρα, αλλά ούτε παρέα κάνεις, ούτε βόλτα, είσαι μόνος σου. Είσαι μόνος σου με τον κόσμο. Είσαι μόνος σου με αυτό που σε ενδιαφέρει. Και μετά, το μάτι σου παύει να βλέπει, κουράζεται, βαραίνει το μάτι, πρέπει να πιεις καφέ.
ΛΤ: Δώστε μας ένα λεπτό. Ένα λεπτό κι εσείς και επιστρέφουμε αμέσως.
ΛΤ: Λοιπόν. Λαμπατέρ νούμερο δεύτερον μαζί με την Μυρτώ Κοντοβά και τον κύριο Πλάτωνα Ριβέλλη.
ΜΚ: Κάνουμε μαθήματα φωτογραφίας.
ΛΤ: Κάνουμε μαθήματα φωτογραφίας. Μ’ αρέσει κι ο τίτλος, απλά μαθήματα φωτογραφίας. Για ανειδίκευτους και ειδικούς. Και εξειδικευμένους. Λοιπόν, τώρα είπαμε ότι θα δούμε φωτογραφίες που έχετε επιλέξει. Πολλές από αυτές είναι και μέσα στο βιβλίο σας; Είμαστε εδώ με τον κύριο Ριβέλλη με αφορμή αυτό το βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν από ένα μήνα...
ΠΡ: Δυο μήνες.
ΛΤ: ...δύο μήνες περίπου, και το συνιστούμε ανεπιφύλακτα διότι παράγει πάρα πολύ μεγάλα ερωτήματα.
ΠΡ: Να προσθέσω κάτι;
ΛΤ: Ναι.
ΠΡ: Είναι το πρώτο βιβλίο, γιατί έχω βγάλει πάνω από δέκα, που δεν το έχω δώσει παρά σε ένα-δυο βιβλιοπωλεία, και μπορεί να το βρει κανείς και στο site το δικό μου να του το στείλω. Διότι, επειδή τα καλά βιβλία είναι ακριβά, όταν μπουν στο κύκλωμα διανομής βιβλίων, πρέπει να ακριβύνουν πάρα πολύ για να φτάσουνε στον λιανοπωλητή.
ΛΤ: Μάλιστα.
ΠΡ: Και προτίμησα, αφού με αφορά και είναι προσωπικό, να το κρατήσω.
ΛΤ: Τώρα εσείς κάνετε και μαθήματα φωτογραφίας. Κάθε πότε κάνετε, πόσο κοστίζει ένα μάθημα φωτογραφίας...
ΜΚ: Για να έρθουμε να γραφτούμε.
ΛΤ: Για να έρθουμε να γραφτούμε.
ΠΡ: Κάνω μαθήματα φωτογραφίας, τα οποία εδώ και δέκα χρόνια τα κάνω στο Μουσείο Μπενάκη, με φιλοξενεί το Μουσείο Μπενάκη. Γίνονται κάθε Τετάρτη όλο τον χειμώνα και, από του χρόνου, η καινοτομία είναι ότι θα χωριστούν σε τμήματα. Δηλαδή, θα μπορεί κανείς να κάνει...
ΛΤ: ...δημιουργική φωτογραφία.
ΠΡ: ...οκτώ Τετάρτες, ας πούμε, ή τέσσερις Τετάρτες, που το ένα θα συνδέεται με το άλλο, αλλά αν θέλει θα συνεχίζει. Γιατί δεν θέλω πια να τους έχω τους ανθρώπους σαν να είναι μαθητές δεμένοι.
ΛΤ: Πόσο κάνει τώρα ένας κύκλος; Δηλαδή, πόσα μαθήματα πρέπει να παρακολουθήσει κάποιος για να πει...
ΠΡ: Δεν έχει τέλος αυτό. Ξεκινάει από 190 ευρώ και μπορεί να δίνει συνέχεια.
ΛΤ: Όχι, δεν λέω για τα χρήματα. Πόσα μαθήματα;
ΜΚ: Για τον κύκλο των μαθημάτων.
ΠΡ: Ο κύκλος των μαθημάτων δεν τελειώνει. Δηλαδή, εγώ κάνω επτά κύκλους του ενός μήνα. Όταν τελειώσεις αυτό και έχεις αρχίσει να φωτογραφίζεις, έχεις αρχίσει να αναρωτιέσαι και να ψυλλιάζεσαι ότι τα πράγματα είναι δύσκολα, θες μια συνέχεια. Η συνέχεια που συχνά μου ζητούν και την κάνω σε δεύτερο, τρίτο χρόνο, είναι κριτική φωτογραφίας. Όχι κριτική για το πώς θα βγάζεις λεφτά, διότι αυτό, νομίζω, κανείς δεν μπορεί να το κάνει κριτική—είναι κουφό το τι βγάζει λεφτά και τι δεν βγάζει—αλλά πώς μπορείς να διαλέγεις τις φωτογραφίες σου.
ΛΤ: Το κάδρο σου...
ΠΡ: Όλα μαζί.
ΛΤ: Για να συνεννοούμαστε, τις φωτογραφίες σου...
ΠΡ: Το πιο σημαντικό. Έχεις εσύ βγάλει 15 φωτογραφίες του ίδιου ανθρώπου. Γιατί οι 14 είναι μάπα και η μία είναι αριστούργημα; Αυτό πρέπει να το δεις. Ενώ και οι μάπες και το αριστούργημα είναι δικά σας, δεν το βλέπετε.
ΛΤ: Μάλιστα.
ΠΡ: Λοιπόν, σιγά-σιγά, με τη βοήθεια ενός προπονητή, ας το πούμε έτσι—κόουτς—αρχίζεις και βλέπεις τη δουλειά σου. Και κάθε φορά γίνεται και πιο αυστηρή η κριτική γιατί πηγαίνεις όλο και πιο βαθιά στα νερά.
ΛΤ: Βλέπετε εσείς διαφορά όταν έρχεται ένας άνθρωπος και μετά γίνεται πολύ καλύτερος;
ΠΡ: Απίστευτη.
ΛΤ: Απίστευτη.
ΠΡ: Όταν λέω... Γιατί με έχουν ρωτήσει συχνά αυτό που μου είπατε στην αρχή, το ‘χεις ή δεν το ‘χεις. Να δεχτούμε...
ΛΤ: Δεν υπάρχει ταλέντο, ας πούμε; Φωτογράφος και μη ταλέντο;
ΠΡ: Βεβαίως.
ΛΤ: Βεβαίως;
ΠΡ: Αλλά δεν μας απασχολεί το ταλέντο. Διότι...
ΛΤ: Θα πάμε εμείς με τους ατάλαντους.
ΠΡ: Όχι, διότι ταλέντο...
ΛΤ: Με εμάς δηλαδή.
ΜΚ: Κάτσε καλέ, δεν είμαστε ατάλαντοι.
ΠΡ: ...ταλέντο μπορεί να έχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν κάνει τίποτα. Το διανοείστε αυτό; Σε όλους τους τομείς.
ΛΤ: Ταλέντο μπορεί να έχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν κάνει τίποτα.
ΠΡ: Ναι.
ΛΤ: Που δεν έχουν κάνει τίποτα για να αναδείξουν το ταλέντο τους.
ΠΡ: Έτσι. Διότι το ταλέντο είναι και παγίδα. Αισθάνεσαι ότι έχεις ταλέντο, έχεις απαιτήσεις...
ΛΤ: Το ‘χεις τάχα μου.
ΠΡ: Ότι το ‘χεις, αυτό σε τρομάζει, δεν δουλεύεις και δεν κάνεις τίποτα.
ΛΤ: Ωραία.
ΠΡ: Ο άλλος που δεν έχει ταλέντο μπορεί να κάνει απίστευτα πράγματα. Δηλαδή, με λίγα λόγια, μέχρι ένα σημείο μπορεί να φτάσουν όλοι οι άνθρωποι. Όλοι. Δηλαδή, να καλλιεργηθούν. Και αυτό αν δεν το πίστευα, δεν θα μπορούσα να κάνω τριάντα χρόνια μάθημα. Θα έπρεπε να κάνω πρώτα ψυχανάλυση των μαθητών και μετά να προχωράω. Ενώ βλέπω—και αυτό με κρατάει—διότι οι ερωτήσεις που ακούω είναι περίπου ίδιες, αλλά κάθε φορά από άλλον άνθρωπο. Και εκεί τον βοηθάς να προχωράει συνέχεια στην απόλαυση αυτή της τέχνης.
ΜΚ: Μάλιστα.
ΛΤ: Πάμε να δούμε, λοιπόν, φωτογραφίες σας.
ΠΡ: Να δούμε. Οποιαδήποτε φωτογραφία κι αν έρθει...
ΛΤ: Εδώ είμαστε σε ένα νησί, προφανώς.
ΠΡ: Δεν ξέρω αν το κοινό τη βλέπει όπως κι εμείς, αλλά δεν τη βλέπουμε καλά.
ΛΤ: Τη βλέπει πολύ καλύτερα το κοινό.
ΠΡ: Η φωτογραφία αυτή είναι τετράγωνη και εδώ δεν φαίνεται τετράγωνη σε εμάς. Το τετράγωνο φορμά είναι ένα φορμά προκλητικό και δύσκολο, διότι ακριβώς αυτό που είπαμε πριν, το κάδρο, το κάνει με τρομακτική υπερβολή. Είναι αφύσικο—εμείς δεν βλέπουμε τετράγωνα, βλέπουμε σαν οθόνη—ενώ αυτό είναι... Άρα, πρέπει...
ΛΤ: 16 επί 9 βλέπουμε εμείς.
ΠΡ: 16 επί 9. Εάν τώρα σκεφτούμε, τι είναι αυτή η φωτογραφία που βλέπουμε; Είναι ένα ερείπιο στην Κύπρο. Αν σας πω «ερείπιο στην Κύπρο», λες, α! Τούρκοι. Και θα μου πείτε, είναι Τούρκικο ή Ελληνικό χωριό; Δεν λέω, ούτε ξέρω, ούτε με ενδιαφέρει.
ΛΤ: Θύμωσε. Θα θυμώσει, μάλλον.
ΠΡ: Και γιατί δεν λέω; Διότι για εμένα είναι όμορφο. Ενώ ένας που κάνει ρεπορτάζ για να καταγγείλει τη θηριωδία των κατακτητών πρέπει να κάνει κάτι που να είναι προφανώς τραγικό. Εγώ, λοιπόν, λέω, με γοητεύει το ερείπιο. Με γοητεύει η αίσθηση του κουρασμένου πράγματος το οποίο καταρρέει και τότε βλέπω ότι είναι ωραίο. Έχετε σκεφτεί ποτέ; Εγώ το σκέφτηκα αφού φωτογράφισα ερείπια. Ότι ο λόγος που δεν μας αρέσουν οι αναπαυτικότατες καρέκλες, οι πλαστικές του γύφτου που λέμε, είναι διότι δεν παλιώνουν. Ενώ η ξύλινη καρέκλα παλιώνει, ή η υφασμάτινη.
ΛΤ: Πολύ καλό αυτό. Δηλαδή, δεν γράφει η φθορά πάνω της.
ΠΡ: Μπράβο. Δεν γράφει ο χρόνος. Δεν γράφει... Ο Παζολίνι έλεγε, είναι πολύ ωραία τα γηρατειά και εγώ θέλω να είμαι ένας χαρούμενος γέρος. Δυστυχώς τον σκότωσαν πολύ νέο. Αυτή η γοητεία, λοιπόν, του χρόνου υπάρχει πάνω στα ερείπια.
ΛΤ: Σας συναρπάζει.
ΠΡ: Τώρα...
ΜΚ: Και ο Γούντι Άλεν έλεγε, δεν θέλω να έχω άποψη για τον θάνατο, προτιμώ να μην γεράσω ποτέ.
ΛΤ: Αυτό είναι γυναικείο σώμα; Είναι βουνοκορφή; Τι είναι αυτό;
ΠΡ: Εγώ πιστεύω ότι αν δεν έχεις τον θάνατο, δεν μπορείς να προχωρήσεις στην τέχνη. Ο θάνατος είναι αυτός που σε κάνει. Είναι ο μόνος λόγος που ο σκύλος μου, που είναι εκπληκτικός, δεν κάνει τέχνη. Δεν είμαι σίγουρος, μπορεί και να κάνει. Αλλά δεν έχει συνείδηση ότι πεθαίνει. Ότι είναι τώρα πολύ γέρος και θα πεθάνει.
ΛΤ: Μάλιστα.
ΠΡ: Αυτό που βλέπουμε εδώ είναι...
ΛΤ: Βουνοκορφή;
ΠΡ: Στην Αίτνα. Στο ηφαίστειο της Αίτνας. Θα πω μια λεπτομέρεια για να καταλάβετε. Πάνω-πάνω στην κορφή, επειδή με ρωτήσατε πριν για σκηνοθεσία, όταν πήρα την φωτογραφία, είχε και κάτι ανθρωπάκια που περπατάγανε, σαν μυρμήγκια. Και τα έβγαλα. Τα έβγαλα, διότι χάλαγαν τη φωτογραφία. Έκλεβαν τη φωτογραφία.
ΛΤ: Μάλιστα.
ΠΡ: Εάν δηλαδή σε μια φωτογραφία που είναι αυστηρή και απόλυτη έχεις ξαφνικά ένα ανθρωπάκι, ο άλλος βλέπει ένα σενάριο. Λέει, τι γίνεται; Πού πάει αυτός πάνω στο βουνό;
ΛΤ: Σωστά, σωστά, σωστά.
ΠΡ: Το βγάζεις, λοιπόν, για να του αφήσεις το απόλυτο. Και αυτή τη φωτογραφία, μαζί με το ερείπιο, μαζί με τα δέντρα του εξωφύλλου, εγώ τα αισθάνομαι ότι παντρεύονται σε ένα μνημειακό χώρο. Και αυτό. Τώρα, αυτό που έλεγα πριν, αν με ρωτήσεις πού είναι το δέντρο αυτό και σας πω ότι είναι στην Πίζα, ε τι έγινε; Κι αν δεν είναι στην Πίζα και είναι στην Αράχοβα, άλλαξε τίποτα;
ΛΤ: Τίποτα, τίποτα απολύτως. Αλλά γιατί αυτή είναι μια πάρα πολύ ωραία φωτογραφία;
ΠΡ: Καταρχήν δεν ενδιαφέρει αν είναι πάρα πολύ ωραία. Μπορεί και να μην είναι πολύ ωραία, αλλά είναι φωτογραφία. Από εκεί ξεκινάμε. Και μετά θα φτάσουμε στο πόσο ωραία είναι.
ΛΤ: Είναι όλα φωτογραφία; Άλλη καλή και άλλη κακή;
ΠΡ: Νομίζω ότι αν μας κάνει το κοντρόλ τη χαρά να δούμε λίγα από τα πορτρέτα που έχω φέρει επίτηδες...
ΛΤ: Θα φτάσουμε εκεί πέρα.
ΜΚ: Αυτό ήθελα να σας ρωτήσω. Αν ασχολείστε με πορτρέτα;
ΠΡ: Δεν ασχολούμαι...
ΛΤ: Αυτό είναι το πίσω μέρος μιας εκκλησίας;
ΠΡ: Αυτό είναι, ναι, ένα ιερό εκκλησίας στη Σύρο. Έχω κάνει μια μεγάλη δουλειά με τα ξωκλήσια του 15ου, 16ου, 17ου αιώνα και θα βγάλω ένα βιβλίο σύντομα. Λοιπόν, και μάλιστα εκεί θα μπορούσαμε να πούμε κάτι σχετικό με το χρώμα και το ασπρόμαυρο, γιατί όταν έκανα τα εκκλησάκια αυτά χρησιμοποίησα… λοιπόν...
ΛΤ: Να τα πορτρέτα.
ΠΡ: Μπορούμε να δούμε, έχω δύο-τρία παρόμοια, τυχαία, δεν με πειράζει πώς θα τα βάλει το κοντρόλ, αλλά είναι λίγο όμοια με αυτά. Αυτά λοιπόν είναι μια δουλειά ενός καλλιτέχνη που δεν μου αρέσει καθόλου εμένα, αλλά δέχομαι ότι είναι φωτογραφία. Προσέξτε, αυτές λοιπόν οι φωτογραφίες είναι αυτό που λένε στην τέχνη ένα concept. Το concept, όπως ξέρετε, είναι λέξη της διαφήμισης και από κει την πήραμε. Λοιπόν, αυτό λέ ει θα παίρνω ανθρώπους που θα τους βάζω με το ίδιο φόντο, τρουά-καρ να κοιτάνε, ακριβώς το ίδιο, και θα τους κάνω συνέχεια.
ΜΚ: Γιατί δεν σας αρέσει;
ΠΡ: Διότι ακριβώς είναι επιφανειακή η μεταμόρφωση. Εγώ θέλω να πηγαίνει σε βάθος, να δημιουργεί ερωτηματικά. Εδώ, έτσι και το καταλάβεις, λες το κατάλαβα. Πολύ ωραία, συνεχίζουμε. Έξυπνη ιδέα. Το καταλαβαίνει, αυτό που λέγαμε, και η σύζυγος του βασιλιά της σαρδέλας.
ΛΤ: Μάλιστα.
ΠΡ: Δηλαδή, τόσο απλό. Είναι ένα διαφημιστικό κόλπο για να πεις, εγώ δεν είμαι ένας κοινός φωτογράφος του Instagram, είμαι ένας καλλιτέχνης που έχει ένα σκεπτικό. Δες το και πάμε.
ΛΤ: Μάλιστα.
ΠΡ: Αυτό εμένα δεν με πάει παραπέρα.
ΛΤ: Προηγουμένως που λέγατε ότι άμα φωτογραφίζω την Μυρτώ θα θέλω να δώσω την ένταση του προσώπου της, πώς δίνετε την ένταση στο πρόσωπο;
ΠΡ: Όχι την ένταση του προσώπου της, θέλω να δώσω την ένταση τη δική μου.
ΛΤ: Πώς γίνεται αυτό;
ΠΡ: Επειδή το πορτρέτο είναι κάτι που μας γοητεύει, διότι δείχνουμε ανθρώπους που είμαστε κι εμείς, άρα έχουμε κάτι όμοιό μας, έχουν πολλοί προσπαθήσει να πουν…
ΜΚ: Δεν το κατάλαβα αυτό που είπατε.
ΠΡ: Θέλω να πω, ένας σκύλος όταν δει έναν σκύλο μπροστά του χαίρεται πολύ περισσότερο από το να δει μια καρέκλα ή μια γάτα. Γιατί ο σκύλος είναι κάτι δικό του. Όταν λοιπόν εμείς, ξαφνικά, αντί να βλέπουμε καρέκλες και δέντρα, βλέπουμε έναν άνθρωπο, χαιρόμαστε πάρα πολύ διότι είναι οικείος, είναι κάτι σαν καθρέφτης.
ΜΚ: Ναι.
ΠΡ: Σαν καθρέφτης. Αλλά δεν έχεις λόγο να πάρεις απλώς έναν άνθρωπο· πρέπει κάτι να τον κάνεις. Γιατί αλλιώς είναι φωτογραφία ταυτότητας ή φωτογραφία μανεκέν για περιοδικό. Αυτός λοιπόν είναι ο Gary Cooper. Αυτή η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από έναν εξαιρετικό φωτογράφο που έκανε μόδα κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ο George Hoyningen Huene, και είναι και πολύ ωραίος ο Gary Cooper. Βλέπουμε έναν ηθοποιό και δεν ξέρουμε απολύτως τίποτα ούτε για τον Gary Cooper, ούτε για τον φωτογράφο, και ούτε η φωτογραφία μας λέει κάτι πέρα από τον Gary Cooper. Άρα εδώ έχουμε μια εφαρμοσμένη φωτογραφία καλής ποιότητας, με καλή τεχνική και πολύ καλή απόδοση. Από εκεί και πέρα δεν με ενδιαφέρει. Δηλαδή, αν δεν με ενδιαφέρει ο Gary Cooper ή αν δεν με ενδιαφέρουν οι ωραίοι άντρες, δεν με ενδιαφέρει η φωτογραφία.
Εδώ έχουμε έναν φωτογράφο όμως που πάει να κάνει κάτι παραπάνω και είναι πολύ προφανές. Είναι ένας Ιάπων που ζει στο Παρίσι, λέγετε Keichi Tahara και έχει φωτογραφίσει διάσημους, εδώ είναι ο Ξενάκης’
ΜΚ: Ο Ξενάκης
ΠΡ: …και προσπαθεί να κάνει ένα πορτρέτο που να αποδίδει λίγο τον Ξενάκη, δηλαδή επειδή ήταν μαθηματικός και αρχιτέκτων έχει βάλει…
ΛΤ: Μοιρογνωμόνιο
ΠΡ: …εργαλεία και τα λοιπά. Έχει κάνει γύρω γύρω ένα λάθος τεχνικό επίτηδες. Όλες οι φωτογραφίες του βινιετάρουν όπως βλέπετε και παρουσιάζει διάφορους καλλιτέχνες με έναν τρόπο πιο έξυπνο.
Αυτός, πάμε ένα βήμα τώρα καλύτερα. Αυτός είναι ο Bill Brandt ένας άγγλος που κάνει το ίδιο αλλά με έναν πολύ πιο ενδιαφέροντα τρόπο, αυτός είναι ο Francis Bacon ο μεγάλος άγγλος ζωγράφος. Ο χώρος πίσω έχει λίγο παραμορφωθεί για να θυμίζει τα έργα του Bacon, και έχει κάνει επίσης ο Brandt μια σειρά διασήμων καλλιτεχνών με πολύ έξυπνο τρόπο. Αλλά ο Brandt που είναι για μένα ένας μεγάλος φωτογράφος δεν θα ήταν τόσο μεγάλος αν έμενε σε αυτή τη σειρά των πορτραίτων, διότι εκεί δύσκολα υπερβαίνει την παρουσία του προσώπου.
Αν δούμε όμως αυτή τη φωτογραφία, κι εδώ θα μείνω λίγη ώρα, διότι αυτή είναι μια πολύ μεγάλη φωτογράφος και εκτός των άλλων έχει και μια γοητεία, είναι από τις πρώτες στην ιστορία του μέσου, δηλαδή είναι η Julia Margaret Cameron 1850-60 κάπου εκεί. Μία γυναίκα νοικοκυρά, η οποία ήταν όμως ιδιοφυείς, η οποία αγαπούσε τη ζωγραφική, επηρεάστηκε από τη ζωγραφική και αρχίζει πια και κάνει το περιβάλλον της, τους συγγενείς της, τα παιδιά της, τους γειτόνους, και τους κάνει με έναν τρόπο που γίνονται όλοι ήρωες ενός θεατρικού έργου δικού της. Αν δείτε λοιπόν τις φωτογραφίες της Cameron λες εδώ μπαίνω σε μια σπηλιά του Αλή Μπαμπά που είναι διάφορα παράξενα… αυτά είναι τα παιδιά της, αλλά ποιος θα φωτογράφιζε τα παιδιά έτσι; Και αυτά… να τώρα η ένταση. Εδώ έχεις, την ίδια στιγμή που έχεις το προκλητικό στοιχείο της τρυφερότητας έχεις και μια γεύση θανάτου. Και είναι σαφώς σκηνοθετημένη. Δεν υπάρχει θέμα. Είπε στα παιδάκια καθίστε εκεί. Και να μην το έλεγε δεν γινόταν η φωτογραφία διότι τότε για να κάνεις φωτογραφία έπρεπε τρία λεπτά να κάθονται ακίνητα. Άρα τους είπε μην κουνάτε, ακουμπήστε τα χείλια σας και όμως μας έβγαλε αυτή την ένταση.
ΚΜ: Άρα κάτι θέλεις να αφηγηθείς με την φωτογραφία, κάτι θες να… μια ιστορία να πεις
ΠΡ: Σήμερα με έχετε κουράσει γιατί λέτε καταπληκτικές παρατηρήσεις. Η σκέψη αυτή είναι ενδιαφέρουσα. Δεν θες να αφηγηθείς, θες να περιγράψεις με ακρίβεια κάτι που αυτό θα αφηγηθεί. Δηλαδή αν εγώ φωτογραφίζω εσάς που κάθεστε έτσι στην πραγματικότητα τι έχω φωτογραφίσει; Να το σκεφτούμε. Είναι λίγο γελοίο για τον πολύ κόσμο αλλά ας το σκεφτούμε. Μία γυναίκα ξανθιά, που δεν ξέρω αν είναι ξανθιά γνήσια η όχι, ξανθιά όμως…
ΜΚ: Σήμερα με σκοτώσατε
ΛΤ: Δείτε αυτή τη φωτογραφία
ΠΡ: Μπράβο. Λοιπόν, μια γυναίκα ξανθιά που κρατάει τα χέρια έτσι που δεν ξέρω αν είναι στην Ελλάδα, αν είναι σε άλλη χώρα, τι δουλειά κάνει, ποια είναι η ζωή της, τίποτα δεν ξέρω γι’ αυτήν. Και δεν πρόκειται να μάθω όσο και να την φωτογραφίσω.
ΜΚ: Αλλά δεν μας ενδιαφέρουν αυτές οι πληροφορίες
ΠΡ: Πρέπει όμως αυτή να δημιουργήσει μια ένταση σε αυτόν που τη βλέπει. Όχι για την επιθυμία να της πάρει το τηλέφωνο.
ΜΚ: Ξέρετε όμως κάτι; Το πού δουλεύει, πού βρίσκεται και όλα αυτά δεν μας ενδιαφέρουν ως πληροφορία, μας ενδιαφέρει όμως να δούμε αν αυτή η γυναίκα που λέτε, αυτό το πρόσωπο, αυτός ο άνθρωπος είναι χαρούμενος ή όχι…
ΠΡ: Όχι
ΜΚ: …ή αν έχει μια θλίψη από μέσα
ΠΡ: Όχι. Να σας απαντήσω.
ΚΜ: Αυτή θα ήταν μια πληροφορία που θα με ενδιέφερε. Τώρα άμα αυτή…
ΠΡ: Αν είχαμε τη δυνατότητα να ήμασταν στον χώρο που κάνουμε τα μαθήματα αμέσως θα σας έβγαζα μια φωτογραφία που έχει βγάλει ένας πολύ μεγάλος Αμερικανός, ο Walker Evans, και έχει μια αγρότισσα την εποχή του μεγάλου κραχ το ’30 που είναι προφανώς φτωχιά και η οποία κάθεται έτσι και κοιτάει το φακό και έχει ένα τραβηγμένο πρόσωπο, σκληρό και τραβηγμένο και λες θα υποφέρει αυτή. Στην πραγματικότητα ένας συγγραφέας που τον συνόδευε είχε τραβήξει πολλές φωτογραφίες, η γυναίκα αυτή ήταν ξεκαρδισμένη στα γέλια. Της έκανε πολύ εντύπωση ότι κάποιος την παίρνει φωτογραφία. Και της είπε ο Walker Evans σε παρακαλώ μη γελάς και αυτή έσφιξε τα χείλια της για να μην γελάει. Και αυτό το σφίξιμο δείχνει κάτι άλλο.
Άρα δεν μας ενδιαφέρει καθόλου αν εσείς είστε χαρούμενη ή δυσαρεστημένη, ούτε θα σας κάνω ανάκριση ούτε ψυχανάλυση, μια φωτογραφία θέλω να πάρω. Ποιό είναι το ζητούμενο; Η φωτογραφία που θα πάρω εγώ και θα την δείξω στον κύριο Ταγματάρχη χωρίς να σας ξέρει πρέπει να του κάνει τέτοια εντύπωση που να μην την ξεχάσει. Και αυτό το είχε πει ο Paul Strand. Λέει: πορτρέτο είναι η φωτογραφία ενός αγνώστου του οποίου την εικόνα δεν θα ξεχάσω ποτέ. Ορίστε. Paul Strand είναι αυτός.
Να, ένα παιδί που θα το κοιτάτε, δεν ξέρετε ούτε αν είναι χαρούμενο ούτε αν είναι θυμωμένο ούτε…
ΚΜ: Εμένα θυμωμένο μου φαίνεται.
ΠΡ: Δεν το ξέρετε.
ΛΤ: Ούτε τι καταγωγή έχει.
ΠΡ: Μα δεν το ξέρετε. Δεν το ξέρετε. Ούτε αν είναι δυστυχισμένο ούτε αν μόλις τον ξυπνήσανε
ΛΤ: Τελικά η φωτογραφία είναι και απάτη;
ΠΡ: Τεράστια. Μα η τέχνη όλη είναι απάτη.
ΚΜ: Μα αυτό αφορά τις καλλιτεχνικές και στημένες φωτογραφίες. Αυτό ήθελα να σας ρωτήσω και πριν ότι ένας φωτορεπόρτερ…
ΛΤ: Αυτή είναι ωραία φωτογραφία.
ΠΡ: Λοιπόν, αυτή εδώ τώρα, αυτή εδώ,
ΛΤ: Ωραία, ωραία φωτογραφία αυτή
ΠΡ: Αυτή είναι ενός πολύ μεγάλου…
ΛΤ: Αυτή ίσως είναι η καλύτερη απ’ όλες.
ΠΡ: Αυτή είναι ενός πολύ μεγάλου που λέγετε August Sander και φωτογράφιζε σε ένα χωριό στη Γερμανία δεκαετία ’20, ’30. Αυτός απ’ ότι μας λέει η λεζάντα είναι ένας τσιγγάνος. Αλλά όταν έκανα ένα διάστημα μαθήματα στο Παντοίο επειδή δεν ήξερα πώς να τους εξετάσω, τα παιδιά δεν είχανε σχέση με τη φωτογραφία, και τους είχα πει να μου διαλέγουν φωτογραφίες και να μιλάνε γι’ αυτές. Όταν διάλεγαν του Sander έγραφαν σενάρια. Και μια κοπέλα έγραψε ένα ερωτικό γράμμα σε αυτό τον τσιγγάνο. Ωραιότατο γράμμα, τεράστιο. Γιατί της άρεσε. Σου βγάζει πράγματα μια φωτογραφία που δεν είναι η φωτογραφία. Σου βγάζει ένταση. Γι’ αυτό λέω τη λέξη ένταση.
Αυτός εδώ είναι πάλι του Sander. Ξεχάστε τη λεζάντα που θα σας την πω σε λίγο. Τι θα λέγαμε γι’ αυτή τη φωτογραφία; Επειδή είναι πολύ σηματνική δεν θαν λέγατε είναι ωραία φωτογραφία. Τι θα πει ωραία; Ούτε ωραίος άντρας είναι. Θα λέγατε είναι δυνατή, έχει ένταση.
ΛΤ: Ή φυλακή, ή νοσοκομείο ή στρατός
ΠΡ: Λοιπόν, είναι κρατούμενος.
ΚΜ: Ένας πονεμένος άντρας είναι.
ΠΡ: Έχει ένταση. Η τέχνη πρέπει να έχει ένταση. Να μη σε αφήνει πλαδαρό. Να λες ωπα! Κάτι γίνεται. Αλλά δεν ξέρω τι. Διότι αν ξέρεις την ξενέρωσες. Πρέπει ααα, να μένεις με την ανάσα έτσι.
Αυτή είναι δική μου από χορό. Και εδώ θέλω να πω το εξής: Κάποτε τραβούσα αρκετά χορογραφίες, μπροστά είναι ο, πολύ νέος ο Δημήτρης ο Παπαιωάννου. Εδώ, σήμερα που την βλέπω λέω ήμουνα μάγκας, ήμουνα ικανός, αλλά δεν με ικανοποιεί η φωτογραφία, δείχνει απλώς την ικανότητά μου. Δεν βγάζει η φωτογραφία κάτι
ΛΤ: Τι λάθος; Δηλαδή τι θα έπρεπε να έχει;
ΚΜ: Ναι τι;
ΠΡ: Δεν υπάρχει λάθος, δεν θα μπορούσε να βγει. Εγώ έκανα, χωρίς να είμαι επαγγελματίας, κατά παράκληση τα έκανα αυτά, έκανα σωστά τη δουλειά μου. Αλλά δεν ήμουνα μέσα, δεν… κοιτάξτε τώρα.
Εδώ έχουμε έναν, είναι καταπληκτική η φωτογραφία αυτή. Είναι ένας Seydou Keita. Πέθανε πριν από λίγα χρόνια και τώρα που πέθανε έγινε διάσημος. Ήτανε φωτογράφος στο Μπαμακό στο Μαλί, εκεί που σκοτώνονται τώρα με τους Γάλλους, και στο σταθμό είχε ένα φωτογραφία σε αντίσκηνο και φωτογράφιζε τους ανθρώπους που πηγαίνανε εκεί πέρα. Με καταπληκτικό τρόπο όμως γιατί ήταν τόσο αγνός που δεν ήταν ο επαγγελματίας που έχουμε εδώ πια στο μυαλό μας. Επειδή του άρεσε να βάλει αυτό το θαυμάσιο ρούχο να πλέει, αλλά η κοπέλα καμάρωνε το παπούτσι της το οποίο είχε αγοράσει με πόσο κόπο, πολύ απλά της είπε βγάλτο έξω. Εφώ λοιπόν συγκινήθηκα με τον Keita…
ΛΤ: Πολύ ωραίο
ΠΡ: Πρέπει να σας πω ότι είναι μια από τις ωραίες στιγμές
ΛΤ: Πολύ τρυφερό είναι
ΠΡ: Πολύ. Τις ωραίες στιγμές. Πήγε μια μαθήτριά μου στην Αφρική, προτού πεθάνει φυσικά, και πήγε να τον βρει και του πήγε και ένα βιβλίο μου και λέει που με ξέρετε; Λέει ένας δάσκαλός μου στην Ελλάδα μιλάει για εσάς και έβαλε τα κλάματα αυτός. Διότι του φαινόταν αδιανόητο ότι κάποιος μιλάει γι’ αυτόν. Αλλά είναι αυτός ο άνθρωπος χωρίς να το καταλαβαίνει, διότι αυτός προσπαθούσε απλώς να ικανοποιήσει την κυρία. Έχει άποψη και εάν δείτε, εκεί είναι σημαντικό: Στην φωτογραφία πρέπει να βλέπουμε πολλές φωτογραφίες του ιδίου για να πούμε, ααα τώρα καταλαβαίνω τι ψάχνει αυτός ο φωτογράφος. Εάν δείτε λοιπόν τον τσιγγάνο του Sander και τον κρατούμενο του Sander και τα λοιπά και τα λοιπά αρχίζεις και βλέπεις τι κάνει.
ΛΤ: Για να πάμε παρακάτω. Και αυτή είναι ωραία.
ΠΡ: Αυτή είναι μία δική μου φωτογραφία όταν παλιά έκανα απόπειρα να παίρνω ανθρώπους. Ο λόγος που σταμάτησα και θα ξανά αρχίσω κάποια στιγμή είναι διότι θέλω να αποφασίσω γιατί τους παίρνω. Ας πούμε, πρέπει να σκεφτώ ποιους διαλέγω. Δεν διαλέγω έτσι οποιονδήποτε περνάει στο δρόμο.
ΜΚ: Τότε πώς τους διαλέγατε;
ΠΡ: Βλακωδώς. Αυθόρμητα, αθώα. Τώρα δεν είμαι αθώος πια. Γέρασα. Η αθωότητα είναι ένα μεγάλο όπλο όσο είναι αθωότητα. Μετά αρχίζει και γίνεται δύσκολο να την ακολουθήσεις.
ΛΤ: Προϋπόθεση της καλής φωτογραφίας είναι η αθωότητα;
ΠΡ: Και ναι και όχι. Προϋπόθεση της μεγάλης φωτογραφίας είναι να συνδυάσεις την αθωότητα με την γνώση. Αλλά αυτό δεν είναι ο σκοπός της ζωής μας; Δηλαδή πώς θα φτάσουμε σε ένα σημείο η γνώση μας να ξαναβρεί την παιδική μας αθωότητα.
ΜΚ: Μα η αθωότητα για την οποία μιλάμε αυτή τη στιγμή αναιρεί αυτό που είπαμε πριν ότι είναι απάτη.
ΠΡ: Είναι απάτη στην καθομιλουμένη. Έτσι;
ΛΤ: Σωστό
ΠΡ: Στην καθομιλουμένη. Δηλαδή εγώ συμφώνησα με τον κύριο Ταγματάρχη όχι ότι είμαι απατεών
ΜΚ: Όχι δεν εννοώ αυτό
ΠΡ: Ότι προσπαθώ… να σας πω κάτι; Να το πω λίγο έτσι βαρύγδουπα.
ΜΚ: Ναι
ΠΡ: Λέμε δημιουργός. Λέμε τη λέξη δημιουργία, και είναι δημιουργία όσο κι αν είμαστε ταπεινοί δημιουργοί. Έχουμε, το έχει πει ο Χουλιαράς αυτό πολύ ωραία, έχουμε ένα πρότυπο, το πρότυπο ενός ατελούς κόσμου που έφτιαξε ο Θεός, ας πούμε, και είμαστε κι εμείς πολύ μικροί δημιουργοί της πλάκας. Μιμούμαστε αυτό που κάνουν οι γονείς μας. Προσπαθούμε να φτιάξουμε κάτι δικό μας. Όταν είσαι σε μια δουλειά μέσα έχεις μικρότερα περιθώρια δημιουργίας. Δηλαδή είσαι ή επαγγελματίας φωτογράφος, ή επαγγελματίας δημοσιογράφος, η ίδια η δουλειά σου βάζει περιθώρια. Σου λέει: αυτό θα κάνεις και αυτό πρέπει να κάνεις. Εάν θες να είσαι πάρα πολύ καλός στη δουλειά σου πρέπει να βρεις τρόπο να δημιουργήσεις μέσα σε αυτά τα περιθώρια.
ΛΤ: Η να βγεις από τη δουλειά σου.
ΠΡ: Η να βγεις από τη δουλειά σου. Αλλά θέλω να πω τώρα αυτό εδώ γιατί το έβαλα; Το έβαλα γιατί μέσα σε εμένα, μαζί με την αγάπη που έχω για την τέχνη, λειτουργεί η αγάπη για τη ζωή μου. Και αυτή είναι η νταντά μου, Κερκυραία, και πήγα και την βρήκα πέρυσι, έκανα έκθεση, πίσω είναι φωτογραφίες δικές μου και την αγκάλιασα με την αγάπη που την αγκάλιαζα όταν ήμουν μικρός.
ΛΤ: Αυτή είναι η μνήμη λοιπόν που εγκλωβίζεται εδώ
ΠΡ: Αυτή είναι η μνήμη. Και μάλιστα λίγα χρόνια πριν που είχα πάει πάλι στην Κέρκυρα της πήρα μια μεγάλη συνέντευξη, σαν δημοσιογράφος, με μια κάμερα για να μην χάσω αυτά που εκείνη θυμάται από τη ζωή της.
Λοιπόν, εδώ επίσης είναι μια φωτογραφία που έβγαλε η γυναίκα μου που είναι καλή φωτογράφος. Η μητέρα μου που τώρα ζει, αλλά είναι σα να μην ζει, δεν έχει καμία συνείδηση. Εδώ είναι ενενήντα ετών και εγώ στο σπίτι μου στη Σύρο…
ΜΚ: Εδώ είναι ενενήντα;
ΠΡ: Εδώ είναι ενενήντα. Στο σπίτι μου στη Σύρο την κοιτάω με αγωνία και αγάπη και μ’ άρεσε αυτή η φωτογραφία, η αναμνηστική φωτογραφία που πήρε με την ευαισθησία της η γυναίκα μου. Γιατί μ’ άρεσε; Διότι το βλέμμα της έχει φύγει, το βλέμμα της είναι έξω από το κάδρο.
ΛΤ: Σωστά.
ΠΡ: Να το κάδρο.
ΛΤ: Αλλού είναι.
ΠΡ: Και αυτή η φωτογραφία είχε λίγο γύρω γύρω πληροφορίες από το δωμάτιο. Εγώ τις κατέβασα. Να η απάτη.
ΜΚ: Ααα μάλιστα
ΠΡ: Με το πρόγραμμα επεξεργασίας τις έσβησα για να μην φαίνονται οι μπουφέδες.
ΛΤ: Άρα λοιπόν για να το συμπυκνώσω, το πρόγραμμα της όποιας φωτογραφίας, το όποιο πρόγραμμα φωτογραφίας μπορεί να διαμορφώσει λίγο το περιβάλλον
ΠΡ: Πολύ
ΛΤ: Αλλά ποτέ το πρόγραμμα Photoshop δεν θα μπορούσε το βλέμμα της μαμάς να το πάει από εδώ, εκεί.
ΠΡ: Μπράβο. Και αν το πήγαινε…
ΛΤ: Εντάξει και η ιδέα, η φωτογραφία είναι το βλέμμα
ΠΡ: Και αν το πήγαινε πρέπει να σας πω κάτι: Επειδή έχω πολύ μεγάλη πείρα στο να βλέπω φωτογραφίες, μπορεί να μην καταλάβαινα ότι το έκανε με το Photoshop, θα καταλάβαινα ότι κάτι κλωτσάει.
ΛΤ: Ναι γιατί αλλού θα κοίταγε το πρόσωπο αλλού θα κοίταγε το βλέμμα
ΠΡ: Κάτι δεν δένει. Εάν τα καταφέρεις δεν έχω καμία αντίρρηση κάνε ό,τι θες.
ΛΤ: Πόσες φωτογραφικές μηχανές έχετε στο σπίτι σας;
ΠΡ: Πολύ λίγες πια. Δηλαδή τώρα ένα από τα πολύ καλά της νέας τεχνολογίας είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις πάρα πολύ ακριβές μηχανές. Ίσα ίσα δεν πρέπει να έχεις πολύ ακριβές μηχανές διότι του χρόνου θα είναι για πέταμα
ΛΤ: Δεν μου λέτε; Έχω έναν πιτσιρικά που είναι 18 χρονών και αν ερχότανε και μου έλεγε μπαμπά θέλω να σπουδάσω φωτογραφία, τι θα του λέγατε; Θα ζήσεις από αυτό το πράγμα; Ζει κάποιος που σήμερα αποφασίζει να σπουδάσει φωτογραφία; Οι φωτογράφοι που είναι…
ΠΡ: Καταρχήν εγώ δεν πιστεύω ότι σπουδάζεις για να ζήσεις. Έτσι; Είναι μια παράνοια που έχει γίνει ότι πρέπει να μελετάς κάτι με σκοπό να γίνεις επαγγελματίας. Το πώς θα βγάλεις το ψωμί σου είναι κάτι άλλο με αυτό που το πρωί θα σε κάνει να ξυπνήσεις χαρούμενος.
ΛΤ: Σωστός.
ΜΚ: Σωστός αλλά…
ΠΡ: Όταν μου λέγανε, όταν μου λέγανε, ήμουν παλιά σε διάφορα σχολεία και μου λέγανε να κάνω επαγγελματικό προσανατολισμό με το που έκανα με διώχνανε.
ΜΚ: Γιατί;
ΠΡ: Γιατί τους έλεγα κάντε οτιδήποτε και αφήστε το. Κάτι που δεν το λέει κανένας γονιός. Λέει δεν είσαι σοβαρός, πρέπει να κάνεις ένα πράγμα και να το κάνεις… κάντε οτιδήποτε και αφήστε το. Ερωτευθείτε και χωρίστε. Μην έχετε την αίσθηση ότι αυτό που κάνετε είναι το μόνο και μοναδικό και θα το έχετε όλη σας τη ζωή. Δηλαδή δοκίμαζε να ζήσεις και θα δεις τι θα κάνεις. Αυτό που κάνουν στα παιδιά είναι εγκληματικό. Πήγαινε σχολείο για να γίνεις επιστήμονας για να βγάλεις λεφτά για να γίνεις σπουδαίος για, για. Η ζωή είναι σπουδαία.
ΜΚ: Μα το κάνουνε αυτό έτσι κι αλλιώς
ΛΤ: Παιδιά έχετε;
ΠΡ: Όχι. Και γι’ αυτό είμαι και πολύ φειδωλός σε αυτά που λέω και μάλιστα σε ένα άρθρο που είχα γράψει πολλά χρόνια πριν λέω συγχωρέστε με που δεν έχω παιδιά. Δεν ξέρω τι θα έκανα. Αλλά…
ΜΚ: Γιατί;
ΛΤ: Γιατί όταν έχει κάποιος, έχετε την δυνατότητα αυτά που λέτε να τα κάνεις…
ΠΡ: Να λέω μπούρδες…
ΛΤ: Όχι όχι
ΠΡ: Ναι
ΛΤ: Επιτρέψτε μου. Αυτά που λέτε είναι πάρα πολύ σωστά. Συμφωνώ απολύτως εγώ αλλά είναι σα να λέμε αυτό είναι στη θεωρία πάρα πολύ καλό αλλά στην πράξη αλλάζουν τα πράγματα.
ΠΡ: Ξέρετε τι είχα γράψει κάποτε και μερικοί γονείς με πήρανε τηλέφωνο και με ευχαρίστησαν. Ένα άρθρο και έλεγα δεν έχω παιδιά αλλά αν είχα πιστεύω ότι μόνο ένα πράγμα θα μπορούσα να κάνω γι’ αυτά, τίποτα άλλο. Κάθε πρωί που ξυπνάνε να τους λέω σ’ αγαπώ και μπράβο. Τίποτα άλλο. Δηλαδή να τους δείχνω ότι εγώ είμαι εδώ και σ΄ αγαπάω και ότι σου ‘χω εμπιστοσύνη.
ΜΚ: Δεν θεωρείτε εσείς
ΛΤ: Να του πούμε και οι δυο μαζί σας αγαπάμε και μπράβο και φεύγουμε.
ΜΚ: Όχι, θέλω να ρωτήσω κάτι
ΛΤ: Άντε, άντε, άντε
ΜΚ: Τελευταίο, τελευταίο. Εσείς είχατε την πολυτέλεια αυτό που αγαπάτε…
ΠΡ: Δυο λεπτά, δυο λεπτά, δυο λεπτά…
ΜΚ: Μισό..
ΠΡ: Να μείνουμε λίγο στην πολυτέλεια
ΜΚ: Την πολυτέλεια. Γιατί το λέω. Γιατί συζητήσαμε όλα αυτά που είπαμε πριν. Είχατε όμως την πολυτέλεια να σας καθοδηγήσει ένας μπαμπάς και μια μαμά, άνθρωποι οι οποίοι μπορούσαν να σκεφτούν και να σας πουν θα κερδίσεις το ψωμί σου με την δικηγορία. Και αυτό που αγαπάτε όμως και που το, πώς να το πω είναι το πρώτο στη ζωή σας…
ΠΡ: Οι γονείς μου ξέρετε τι μου είπαν όταν δεν ήξερα πού να πάω στο σχολείο και έπρεπε τότε μάλιστα να αλλάξω, μόλις έγινε κλασσικό πρακτικό
ΛΤ: Ναι
ΠΡ: Και δεν είχα ιδέα. Και ο πατέρας μου μου λέει, ότι νομίζεις παιδί μου, καλά θα το κάνεις. Η εμπιστοσύνη είναι το πολύ σημαντικό. Όχι να του πεις του παιδιού τι θα κάνει.
ΜΚ: Σε αυτό συμφωνώ.
ΠΡ: Να του δείξεις, ότι ό,τι και να κάνει θα το κάνει καλά. Αυτό ναι. Αυτό λοιπόν ήτανε μία πολυτέλεια, τεράστια πολυτέλεια στη ζωή μου. Και αυτό που αναφέρω στο βιβλίο αυτό είναι ότι, δεν το αφιερώνω στους γονείς μου διότι έχω αφιερώσει άλλα.
ΜΚ: Το έχετε αφιερώσει στους μαθητές σας.
ΠΡ: Στους μαθητές. Τους οφείλω, στους γονείς μου, το ότι με κάνανε ελεύθερο όχι ότι μου δώσαν λεφτά. Φράγκο δεν υπήρχε σπίτι. Και ότι μου δώσαν ένα περιβάλλον καλλιεργημένο. Δηλαδή όχι μόρφωσης, το περιβάλλον στο σπίτι.
ΛΤ: Κουλτούρας.
ΠΡ: Κουλτούρας.
ΛΤ: Πολιτισμού.
Λοιπόν πρέπει να σας ευχαριστήσουμε γιατί φωνάζουν
ΠΡ: Φωνάζουν.
Έτσι πρέπει να τελειώνουν οι εκπομπές, να μένουνε στη μέση.
ΛΤ: Να μένουν στη μέση.
ΠΡ: Ποτέ να μην ολοκληρώνονται
ΛΤ: Για να μπορέσουμε να τις ξανακάνουμε, να τις συνεχίσουμε.
Λοιπόν, ελπίζουμε να ήτανε διαφωτιστική και ενδιαφέρουσα η συζήτηση
ΠΡ: Εγώ δεν κατάλαβα πότε πέρασε η ώρα με εσάς.
ΜΚ: Κι εμείς
ΠΡ: Είστε εξαιρετικοί στη δουλειά αυτή
ΜΚ: Ευχαριστούμε πολύ
ΛΤ: Δεν ξέρω πόσο σας φωτίσαμε για την φωτογραφία. Πέστε μου τη σχέση σας με το φως. Τι είναι το φως για εσάς;
ΠΡ: Τίποτα, ένα εργαλείο είναι το φως.
ΛΤ: Εσείς δηλαδή όταν βλέπετε το βράδυ το ηλιοβασίλεμα ή το πρωί την αυγή ένα εργαλείο λέτε;
ΠΡ: Ναι. Δεν με ενδιαφέρει αν θα πάω πρωί η βράδυ
ΜΚ: Πω πω μας ξενερώνει.
ΠΡ: Εγώ το φτιάχνω το φως μου
ΛΤ: Απίστευτος είναι ε;
ΜΚ: Ναι ναι
ΠΡ: Το φτιάχνω το φως. Δηλαδή, έχετε ακούσει την αμερικάνικη νύχτα στις ταινίες όταν δεν θες να έχεις νυχτερινά και να πληρώνεις υπερωρίες βάζεις φίλτρο στα φώτα και το κάνεις νύχτα.
ΜΚ: Καλά δεν έχει τύχει ποτέ να ξυπνήσετε όπως λέει κι ο Λάμπης και να πείτε αυτό το πρωινό φως θέλω να το αποτυπώσω;
ΠΡ: Όχι όχι, το πρωί θέλω καφέ, κρουασάν και τα λοιπά.
ΛΤ: Υπάρχει μια φωτογραφία που δεν βγάλατε; Χαμένη φωτογραφία; Δηλαδή μια φωτογραφία που λέτε τώρα να είχα μια μηχανή εδώ πέρα
ΠΡ: Δεν υπάρχει. Αυτό είναι άλλη μια σύλληψη…
ΜΚ: Είσαστε κυνικός; Πολύ κυνικός.
ΠΡ: Κυνικός εγώ;
ΜΚ: Ε βέβαια τώρα.
ΠΡ: Εγώ ζω σε έναν κόσμο μαγείας. Εγώ πιστεύω ακράδαντα αυτό που είχε πει ο Pasolini ότι αν ένα πρωί ξυπνήσεις και η φύση σου φανεί φυσική, τελείωσες. Μαγικά πρέπει να σου φαίνονται όλα.
ΛΤ: Είναι καλό αυτό, ας μείνουμε σε αυτό.
ΠΡ: Ναι
ΛΤ: Καλό σας βράδυ
ΜΚ: Καληνύχτα
ΛΤ: Κύριε Ριβέλλη ευχαριστούμε πάρα πολύ
ΠΡ: Εγώ ευχαριστώ.
ΛΤ: Και εσάς ευχαριστούμε πάρα πολύ που παρακολουθήσατε αυτή τη συζήτηση. Γεια σας