ΘΕΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:
Τα διάφορα είδη φωτογραφίας και η θέση τους στη ζωή μας
Πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την φωτογραφία;
Ήμουν δικηγόρος για 12 χρόνια και ασκούσα κανονικά το επάγγελμα. Μόνο που δεν έδινε χαρά στη ζωή μου. Έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με την τέχνη, κάτι που από τα μικρά μου χρόνια με ενδιέφερε. Ασχολήθηκα με τη φωτογραφία γιατί μου φάνηκε κάτι πιο προσιτό (σωστό) και πιο εύκολο (αποδείχτηκε λάθος, γιατί όλα είναι δύσκολα).
Πόσα χρόνια ασχολείστε με την φωτογραφία;
Από το 1978 σοβαρά. Από το 1983 αποκλειστικά.
Τι νιώθετε όταν τραβάτε φωτογραφίες;
Δεν νιώθω τίποτα, απλώς περνώ καλά.
Είχατε αντιρρήσεις από την οικογένειά σας για το επάγγελμα που αποφασίσατε να ακολουθήσετε;
Καμία απολύτως, παρόλο που ήταν μια βουτιά στο κενό. Έβλεπαν ότι περνούσα άσχημα. Και, το χειρότερο, ότι όσο καλά και αν έκανα τη δουλειά του δικηγόρου (κυρίως για να μην εκτεθώ), δεν προσπαθούσα να την κάνω ακόμα καλύτερα, αφού δεν με ενδιέφερε.
Πως «κολλήσατε το μικρόβιο»;
Όπως είπα ήδη, η επιθυμία ήρθε από ανάγκη. Έγινε μικρόβιο, όταν ανακάλυψα το ενδιαφέρον της φωτογραφίας και κυρίως τη δυσκολία της.
Πως νιώθετε που αποκτήσατε τόση δημοσιότητα μέσα από την δουλειά σας και θεωρείστε ένας από τους καλύτερους Έλληνες φωτογράφους;
Δεν με απασχολεί ιδιαίτερα η οποιαδήποτε φήμη. Κάθε φήμη άλλωστε συνοδεύεται από συγκινητικούς επαίνους αλλά και από εμπαθείς επιθέσεις. Πάντως, όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με τη φωτογραφία, ήμουν από τους ελάχιστους που την έβλεπαν ως σοβαρή και καλλιτεχνική διαδικασία και όχι μόνο ως επάγγελμα. Το δικό μου όμως κύριο επάγγελμα είναι δάσκαλος φωτογραφίας (και όχι επαγγελματικής φωτογραφίας). Είμαι και φωτογράφος, και συγγραφέας και, τώρα πλέον, και συνταξιούχος δικηγόρος. Αισθάνομαι όμως πρωτίστως δάσκαλος. Τώρα η φωτογραφία έγινε της μόδας. Δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό με ευχαριστεί.
Αν είχατε την ευκαιρία να αλλάξετε το επάγγελμα σας θα το κάνατε; Κι αν ναι, τι επάγγελμα θα διαλέγατε;
Θα διάλεγα πάντα ένα επάγγελμα που να έχει σχέση με τη διδασκαλία και τις τέχνες. Αλλά όταν ένας νέος ξεκινάει τη ζωή του σπανίως ξέρει τι θέλει. Γι’ αυτό πρέπει να μην καθυστερεί το ξεκίνημα και να μη διστάζει να αλλάζει. Για μένα ο στόχος πρέπει να είναι ένας. Να κάνουμε κάτι που θα μας δίνει χαρά στα λίγα χρόνια της ζωής μας και να μας επιτρέπει να γινόμαστε όλο και καλύτεροι. Και στη συνέχεια βεβαίως να ευχόμαστε αυτό να μας επιτρέπει και να επιβιώσουμε. Το πρώτο όμως είναι πιο σημαντικό από το δεύτερο, αλλά συνήθως βοηθάει άμεσα ή έμμεσα και το δεύτερο.
Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που καθιστούν μια φωτογραφία ενός τοπίου ή ενός κτηρίου ελκυστική
Το θέμα δεν παίζει ρόλο (τοπίο, κτήριο, πρόσωπο κλπ.) παρά μόνο σε σχέση με την επιθυμία μας να το φωτογραφίσουμε. Αυτό που μετράει είναι η φωτογραφία μας να μην είναι η απλή καταγραφή του θέματος, αλλά ένα νέο γεγονός για τη δημιουργία του οποίου είμαστε εμείς υπεύθυνοι και στην καλύτερη περίπτωση και περήφανοι.
Τι καθιστά μια φωτογραφία ενός πορτραίτου ιδιαίτερη;
Παραπέμπω στην παραπάνω απάντηση και προσθέτω τη φράση ενός μεγάλου αμερικανού φωτογράφου, του Paul Starnd, ότι πορτρέτο είναι η φωτογραφία ενός αγνώστου, του οποίου τη φωτογραφία (υπογραμμίζω τη λέξη) δεν θα ξεχάσουμε ποτέ.
Πληροφορηθήκαμε ότι το 1986 οργανώσατε ένα φωτογραφικό τμήμα στην θεραπευτική κοινότητα Παρέμβαση (για χρήστες ναρκωτικών, άνω των 21 ετών, και τις οικογένειες τους). Επίσης, την ίδια χρονιά οργανώσατε φωτογραφικό τμήμα στο Κέντρο Εκπαίδευσης του Νοσοκομείου Παίδων. Πώς σχετίζεται η αποθεραπεία με την τέχνη της φωτογραφίας; Μπορεί η φωτογραφία να προσφέρει ουσιαστική διέξοδο σε άτομα που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα;
Η φωτογραφία και όλες οι τέχνες (είτε ως ενεργητική δράση, είτε ως παθητική απόλαυση) ούτε θεραπεύουν, ούτε αλλάζουν τον κόσμο, ούτε επηρεάζουν οποιαδήποτε κοινωνική εξέλιξη. Μπορούν όμως να επηρεάσουν τον καθένα από εμάς, αν εμείς το επιτρέψουμε. Και αυτό μπορεί να αλλάξει τα πάντα για τον καθένα από εμάς και κατά συνέπεια για όλο τον κόσμο. Η μόνη υποχρέωση που έχουμε εμείς, ως δάσκαλοι ή ως μέλη μιας πολιτείας και μιας οικογένειας, είναι να κάνουμε την τέχνη προσιτή στον καθένα που νομίζει ότι την έχει ανάγκη. Ούτε όμως υποχρεωτική, ούτε κοινωνικά επιβεβλημένη. Εξ ου και η επιφύλαξη που εξέφρασα για τη μόδα της φωτογραφίας.
Επίσης, μάθαμε ότι έχετε διοργανώσει και επιμεληθεί πολλές φωτογραφικές εκθέσεις,μερικές από τις οποίες είναι οι εξής: το 1998 διοργανώσατε μια ομαδική έκθεση Κυπρίων και Ελλαδιτών φωτογράφων στην «Πύλη της Αμμοχώστου» και παράλληλα την ίδια χρονιά μια μεγάλη ομαδική έκθεση του «Φωτογραφικού Κύκλου» που περιείχε 600 φωτογραφίες στο «Σπίτι της Κύπρου». Πώς συνδέεται η φωτογραφία με την ιστορία;
Οι κυπριακές αυτές φωτογραφίες μας δεν είχαν σχέση με την ιστορία αλλά με την προσωπική του καθενός μας ιστορία. Εμείς δεν ασχολούμαστε με τη φωτογραφική εικόνα ως εργαλείο μιας ιστορικής μελέτης, με την ίδια λογική που ένας ποιητής δεν το κάνει. Επειδή όμως κάθε φωτογραφία (και κάθε έργο τέχνης) έχει σχέση με τον χρόνο, δεν μπορεί παρά να έχει σχέση και με την ιστορία. Θα προτιμούσα όμως να δεχτώ ότι έχει σχέση με τη ζωή, δηλαδή με τον θάνατο.
Πώς επιλέγετε το φωτογραφικό υλικό που παρουσιάζετε στις εκθέσεις σας;
Η επιλογή ποικίλει ανάλογα με το είδος της έκθεσης. Ατομική ή ομαδική, θεματική ή όχι, σε σχέση επίσης με τον συγκεκριμένο χώρο κλπ. Πάντως η βάση της επιλογής είναι αφενός η φωτογραφική (και μόνον) ποιότητα των φωτογραφιών και αφετέρου η προσπάθεια να αναδειχθεί με έμφαση η καλλιτεχνική πρόταση του κάθε φωτογράφου.
Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στην εφαρμοσμένη και την καλλιτεχνική φωτογραφία;
Ο στόχος στην επαγγελματική ή σε κάθε είδος εφαρμοσμένης φωτογραφίας τοποθετείται από τον σκοπό για τον οποίο γίνεται. Να πουλήσει ένα προϊόν, να διαφημίσει μια (ευγενή ή και ποταπή) δραστηριότητα, να προβάλει (για το καλό ή το κακό) ένα πρόσωπο, να βοηθήσει μια επιστημονική ή άλλη εργασία κλπ. Επομένως στις περιπτώσεις αυτές είναι αρκετό για τον φωτογράφο να γνωρίζει την τεχνική και ακόμα καλύτερα να είναι και ευφυής, και καλλιεργημένος, και σεμνός. Η άποψη του φωτογράφου για τη ζωή και τη φωτογραφία δεν πρέπει να επηρεάζει τον στόχο. Άλλωστε ο παραγγέλων τη φωτογραφία, ο «πελάτης» με την ευρύτερη έννοια, είναι αυτός που θέτει και κρίνει τον στόχο. Στην καλλιτεχνική φωτογραφία, αντιθέτως, το θέμα και ο σκοπός είναι ο ίδιος ο φωτογράφος, δηλαδή το πώς βλέπει αυτός τη ζωή και την τέχνη. Είναι «πελάτης» του εαυτού του. Επομένως, οι παραπάνω αρετές που απαιτείται να έχει ο επαγγελματίας φωτογράφος (τεχνική πληρότητα, ευφυία, καλλιέργεια, σεμνότητα) πρέπει όχι μόνο να υπάρχουν, αλλά και να είναι τόσο «χωνεμένες» ώστε να μην κραυγάζουν και να ενσωματώνονται στο έργο. Από τα ανωτέρω προκύπτει γιατί και πότε ο επαγγελματίας μπορεί να αισθάνεται πετυχημένος (οσάκις δηλαδή πετυχαίνει τον στόχο της φωτογραφίας), ενώ ο καλλιτέχνης ποτέ (αφού στόχος είναι ο ίδιος). Εκτός και αν μεταθέσει τον στόχο του στην οικονομική και κοινωνική επιτυχία. Τότε γίνεται επαγγελματίας (με την κακή έννοια) της τέχνης και ο εαυτός του μετατρέπεται σε προϊόν.
Ποιες πρακτικές συμβουλές θα μας δίνατε ώστε να βγάζουμε ωραίες φωτογραφίες;
Δεν είναι σωστός ο όρος «ωραίες» (ή «άσχημες»). Κάθε φωτογραφία είναι «ωραία» αν έτσι τη βλέπει ο θεατής της. Οι φωτογραφίες είναι αδιάφορες ή ενδιαφέρουσες, ασήμαντες ή σημαντικές. Κακές είναι μόνον όταν ο φωτογράφος προσπαθεί να τις κάνει «ωραίες», δηλαδή «ψεύτικες», σε σχέση πάντα με τη δική του αλήθεια. Ως πρώτη συμβουλή ισχύει η προηγούμενη παράγραφος. Ποιος είναι ο στόχος. Η φωτογραφία γενεθλίων της κόρης από τον πατέρα θα είναι πάντα σωστή και αληθινή για τον πατέρα και την κόρη. Όταν αρχίσει να γίνεται σημαντική και ενδιαφέρουσα και για μας , τότε ξεχωρίζει. Ο φωτογράφος επομένως πρέπει να ζει, να σκέφτεται και να καλλιεργεί το πνεύμα του, στόχοι που είναι σημαντικοί για κάθε άνθρωπο. Ο φωτογράφος όμως επιπλέον αγαπάει και τη διαδικασία του «φωτογραφίζειν», στη διάρκεια της οποίας θα επικαλείται ασυνείδητα όλα τα παραπάνω κεκτημένα (ζωή, σκέψη, καλλιέργεια). Επιμένω στο ασυνείδητα. Πριν και μετά από τη φωτογράφιση σκεφτόμαστε. Στη διάρκειά της αντιδρούμε απέναντι σε ό,τι είναι μπροστά μας. Και, αν μιλήσουμε με καθαρά φωτογραφικούς όρους, το πρώτο και τελευταίο που μετράει σε κάθε φωτογραφία είναι το κάδρο. Που καθορίζεται από τις τέσσερις πλευρές. Επομένως, αφού επιλέξουμε για οποιουσδήποτε φανερούς ή κρυμμένους λόγους το θέμα μας, ορίζουμε ταχύτατα με την άκρη των ματιών μας τα όρια της εικόνας, τα οποία θα προσδώσουν στο θέμα τη διάσταση της φωτογραφικής του σημασίας. Οτιδήποτε περιέχεται στις τέσσερις πλευρές πρέπει να έχει την ίδια βαρύνουσα σημασία για την αξία της φωτογραφίας. Μετά από καιρό ο φωτογράφος θα καταλάβει ότι και οτιδήποτε αποκλείεται και βρίσκεται εκτός εικόνας πρέπει να αποκτήσει και για τον ίδιο και για τον θεατή την ίδια αξία. Και τότε θα έχει κάνει ένα σημαντικό βήμα μπροστά.