Λεζάντες φωτογραφιών και τρόπος υλοποίησής τους
Μία ερώτηση που προκύπτει πολύ συχνά είναι: πρέπει να βάζουμε τίτλους στις φωτογραφίες και τι σόι τίτλους να βάζουμε; Αντιλαμβάνεται κανείς από όσα είπα ήδη ότι μια φωτογραφία (θα επαναλάβω για πολλοστή φορά) που είναι ένα τόσο φτωχό μέσο, δεν αντέχει τίποτα άλλο πάνω της. Μα τίποτα άλλο. Θα έλεγα δηλαδή: πρέπει να σεβαστούμε την απλότητα της. Χρειαζόμαστε έναν τίτλο απλώς για να ορίσουμε τη μία φωτογραφία από την άλλη. Μπορεί ο τίτλος να είναι απλώς περιγραφικός. Δέντρο, τοπίο, άντρας, παιδιά, Παρίσι, Ρώμη, μαζί με έναν προσδιορισμό αριθμητικό.
Εάν αρχίσει να είναι αφηγηματική η λεζάντα της φωτογραφίας, θα καταπιεί τη φωτογραφία. Εάν είναι συναισθηματική, θα την καταπιεί εξίσου. Ας πούμε, δυστυχία, μοναξιά. Εάν έχεις έναν άνθρωπο που είναι μόνος και κοιτάει το φακό, χωρίς έκφραση, μπορεί να έχει μοναξιά, μπορεί να είναι χίλια δυο άλλα πράγματα. Η δύναμη της φωτογραφίας είναι ακριβώς η σύνθετη και αφηρημένη ματιά του ανθρώπου αυτού.
Αν ένας είναι με ένα στόμα ανοιχτό όπως είναι στη φωτογραφία του Winogrand, το ζευγάρι που χορεύει και η γυναίκα έχει το στόμα ανοιχτό και πεις: ξεκαρδισμένο ζευγάρι, την κατέστρεψες τη φωτογραφία. Η φωτογραφία πρέπει να προφυλαχθεί από τις επεξηγήσεις και τις ερμηνείες. Μία λεζάντα, μικρή ή μεγάλη, κινδυνεύει να την παρασύρει στον δικό της δρόμο, οπόταν μετατρέπεται η φωτογραφία σε εικονογράφηση της λεζάντας. Κατά καιρούς υπήρχαν τάσεις για τέτοιες λεζάντες από ορισμένες κατηγορίες φωτογράφων, αλλά αντιλαμβάνεται κανείς τον κίνδυνο.
Τώρα, μαζί με αυτήν την ερώτηση προκύπτει και μία άλλη. Πώς θα δημοσιοποιώ την φωτογραφία; Καταρχήν χρειάζεται δημοσιοποίηση; Κατ' εμέ απολύτως. Δεν νοείται τέχνη κρυμμένη σε ένα συρτάρι. Η τέχνη δεν έχει ως πρώτο σκοπό την επικοινωνία, αλλά είναι ένας από τους ενδεχόμενους σκοπούς και εκεί βεβαίως υπάρχει και ένα θέμα ιεράρχησης των σκοπών. Ποια είναι η σειρά; Η πρώτη σειρά είναι η ίδια η δημιουργία. Όπως έλεγε ο Van Gogh, εφόσον είμαστε ζωγράφοι πρέπει να ζωγραφίσουμε, ας αφήσουμε όλα τ' άλλα στην μπάντα. Η δεύτερη είναι η πίστη στη φωτογραφία ως μέσον, αυτό που έλεγε ο Cezanne: αν ο Θεός έρθει και μου πει, Cezanne είσαι κακός ζωγράφος θα του πω OK έχεις δίκιο. Αν μου πει, η ζωγραφική δεν αξίζει, θα πάρω τον Θεό απ' το χέρι και θα τον πάω στο Λούβρο.
Άρα, πιστεύουμε στη φωτογραφία, κάνουμε φωτογραφία γιατί είμαστε φωτογράφοι, την κάνουμε πρωτίστως για να ικανοποιήσουμε τον εαυτό μας, να τον ικανοποιήσουμε πνευματικά εννοείται, και από εκεί και πέρα στοχεύουμε σε ένα κοντινό κοινό, αγαπητό, πρόσωπα που εκτιμούμε και που αγαπάμε, προχωράμε σε ένα ευρύ κοινό, ελπίζουμε και σε μία οικονομική απολαβή, γιατί όχι; Αλλά η ιεράρχηση μετράει πάνω απ' όλα. Μέσα λοιπόν στην ιεράρχηση, αφού κάνω τις φωτογραφίες, χρειάζομαι επικοινωνία.
Γιατί χρειάζομαι επικοινωνία και δημοσιοποίηση των φωτογραφιών μου; Για δύο λόγους. Διότι μέσα στην απόλαυση της φωτογραφίας είναι και η γνωριμία με άλλους ανθρώπους που μοιράζονται το δικό μας όραμα για τον κόσμο και ενδεχομένως για τη φωτογραφία. Μπορεί και να μην τον μοιράζονται απολύτως με τον ίδιο τρόπο, αλλά πάντως τον μοιράζονται. Αν δεν δημοσιοποιήσω τη δουλειά μου, θα παραμείνω μόνος μου. Από την άλλη πλευρά η δημοσιοποίηση της δουλειάς βοηθάει το επόμενο βήμα της δικής μας φωτογραφίας. Δηλαδή, εκτίθεμαι, βγαίνω προς τα έξω, χαίρομαι, υποφέρω, φοβάμαι για την έκθεση μου, αλλά αντλώ δύναμη, μαθήματα, σκέψεις, για να προχωρήσω παραπέρα. Άρα το θεωρώ δεδομένο ότι πρέπει να γίνει αυτό.
Πώς μπορεί μια φωτογραφία να βγει προς τα έξω; Δεν έχει πολλούς τρόπους. Δημοσίευση και έκθεση. Με αυτή τη σειρά. Πιο σημαντική είναι η δημοσίευση για τη φωτογραφία, πιο σημαντική είναι η έκθεση για τη ζωγραφική. Η ζωγραφική, επειδή στηρίζεται στη μοναδικότητα και στην υλικότητα του αντικειμένου της, πιο πολύ πρέπει να υπάρχει μέσα στον κόσμο, στον χώρο. Και εάν μπαίνει στα βιβλία μπαίνει ως αναφορά. Παραπέμπει στο έργο τέχνης. Ενώ η τυπωμένη φωτογραφία στο βιβλίο είναι η ίδια μια φωτογραφία, δεν είναι αναφορά. Όσο τυπωμένη στο χαρτί υπάρχει ως ίχνος, το ίδιο (η φωτογραφία) υπάρχει στο βιβλίο, το ίδιο υπάρχει στον τοίχο. Κατά τη γνώμη μου. Δεν αλλάζει επειδή το τύπωμα είναι σε χαρτί και το άλλο είναι σε τυπογραφικό χαρτί. Προφανώς και στις δύο περιπτώσεις προσπαθούμε να την τυπώσουμε καλά. Εάν τυπώσω εγώ μια φωτογραφία μου χάλια γιατί δεν ξέρω να τυπώνω σε φωτογραφικό χαρτί, λογικά θα πρέπει να προτιμήσω την ωραία εκτύπωση ενός καλού τυπογράφου σε ένα βιβλίο.
Έπειτα η δύναμη αναπαραγωγής που έχει η φωτογραφία ταιριάζει πολύ πιο πολύ με τη δύναμη αναπαραγωγής του βιβλίου. Η φωτογραφία αναπαράγεται σε πολλαπλά αντίτυπα. Το να την κάνω δήθεν πολύτιμη με το να περιορίσω πλασματικά τον αριθμό των αντιτύπων, όχι,αυτό το θεωρώ πνευματική απάτη και προδοσία της φωτογραφίας, έστω κι αν αυτό γίνεται στις μέρες μας κατά κόρον. Άρα, θα εκθέσω τη φωτογραφία μου, διότι αυτό μου δίνει τη δυνατότητα να εκτεθώ ο ίδιος πάνω στον τοίχο, να αντιμετωπίσω τους δικαστές μου, όπως έλεγε ο Kantor, που είναι οι θεατές μου, να υποβληθώ στην κρίση τους, να νιώσω την αμηχανία ότι κάποιοι κοιτάνε τις φωτογραφίες μου και δεν ξέρω τι σκέφτονται, να νιώσω τη χαρά εκείνων που θα με επαινέσουν και στη συνέχεια ελπίζω -και αυτό είναι το κύριο ζητούμενο-, να κάνω ένα, δύο, τρία μικρά, μεγάλα βιβλία.
Έχει νόημα να υπογράφει ένας φωτογράφος τη φωτογραφία του; Λίγη σκέψη πάνω στα προηγούμενα θα μας οδηγήσει στο ότι δεν έχει κανένα νόημα. Διότι ο ζωγράφος υπογράφει το μοναδικό του έργο που είναι ο πίνακας του και το υπογράφει επί του σώματος του έργου, διότι έχει σώμα το έργο του. Η φωτογραφία δεν έχει σώμα. Το να την υπογράψω πάνω στο αντίγραφο της είναι δήθεν σα να προσποιούμαι τον ζωγράφο. Θα την υπογράψω στο περιθώριο, θα την υπογράψω στην πλάτη, θα την συνοδεύσω με ένα πιστοποιητικό που θα λέω: αυτή η φωτογραφία που είναι κολλημένο πάνω το πιστοποιητικό είναι δική μου την τράβηξα εγώ, αν θέλετε, την έχω τυπώσει εγώ, δεν παίζει ρόλο και τα λοιπά, αλλά δεν έχει νόημα να την υπογράφουμε επάνω.
Πώς θα την εκθέσω τη φωτογραφία; Σε τι χώρο και με ποιες συνθήκες; Όλα θα είναι συνάρτηση του είδους της φωτογραφίας και του είδους της προσωπικότητας που είμαι. Όλοι οι χώροι είναι το ίδιο καλοί, αν τους επιλέξω. Μου ταιριάζει αυτός ο χώροςς; Θέλω ξαφνικά να ξεκινήσω εκθέτοντας σε μία τεράστια διάσημη αίθουσα; Μήπως είναι υπερφίαλο; Μήπως είναι το ίδιο υπερφίαλο σαν να βγάλει ο νέος ποιητής Άπαντα σε ηλικία 27 ετών; Μήπως είναι το ίδιο υπερφίαλο σαν να βγάλει έκθεση ο νεαρός φωτογράφος που θα την πει Αναδρομική; Άρα, ό,τι κάνουμε πρέπει να περνάει από το φίλτρο της προσωπικότητάς μας και να κρίνεται από τους άλλους ακριβώς όπως κρίνεται το περιεχόμενο της φωτογραφίας. Μέρος του προσωπικού ύφους ενός φωτογράφου είναι και ο τρόπος που εκθέτει τον εαυτό του, ο τρόπος που φτιάχνει τα βιβλία του, ο τρόπος που κρεμάει τις φωτογραφίες του, τα κάδρα που φτιάχνει και τα λοιπά. Θα συνεχίσουμε πάνω στο ίδιο θέμα το οποίο έχει πολλές προεκτάσεις.