11-4-95
Υπέκυψα. Επί χρόνια πολέμιος των ηλεκτρονικών υπολογιστών, αναγκάστηκα (για λόγους που ακόμα αγνοώ) να προμηθευτώ έναν και να μπω στην περιπέτεια τού χειρισμού του. Δεν θα ισχυριστώ πως δεν αποτελεί πράγματι μιαν ευκολία, και πολύ πιθανόν σε μικρό χρονικό διάστημα να μην μπορώ πλέον να τον αποχωριστώ. Θα επιχειρήσω εν τούτοις να επισημάνω τους κινδύνους που διαισθάνομαι οτι φέρνει, όσο τουλάχιστον για την ώρα, έχω ακόμα διαύγεια κρίσεως.
Ο πρώτος κίνδυνος είναι η αλλαγή του τρόπου σκέψεως. Το μυαλό εξαναγκάζεται να λειτουργεί με την πυραμιδοειδή λογική τού μηχανήματος και να κατηγοριοποιεί τη σκέψη του με βάση τις επάλληλες θέσεις των κωδικών ενός υπολογιστή. Έτσι η συνομιλία με το μηχάνημα γίνεται ταχύτερη και αποτελεσματικότερη. Δεν είναι παράλογος όμως ο φόβος ότι μια τέτοια κατεύθυνση θα ζημιώνει την ελεύθερη και συχνά παράλογη σκέψη που συχνά έδωσε όχι απλώς ομορφιά, αλλά και χειροπιαστά αποτελέσματα στην τέχνη και στην επιστήμη.
Ο δεύτερος κίνδυνος αφορά τη γλώσσα. Τόσο το πληκτρολόγιο, όσο και η οθόνη καθιστούν τη γλώσσα ένα απλό εργαλείο. Δουλεύοντας μπροστά σε έναν υπολογιστή αντιλαμβάνεσαι οτι οι τόνοι, τα πνεύματα, ο συλλαβισμός και πολύ πιθανόν οι δίφθογγοι και πολλά γράμματα καθυστερούν την επικοινωνία, στην οποίαν πλέον συρρικνώνεται ο ρόλος τής γλώσσας. Δεν απέχει πολύ ο φόβος τού λατινικού αλφαβήτου και γιατί όχι τής αγγλικής γλώσσας, που όλοι θα συμφωνήσουν ότι με τις περιεκτικές συντομογραφίες της ταιριάζει απόλυτα στην λογική τού υπολογιστή.
Ο τρίτος κίνδυνος είναι η αντίληψη περί χρόνου. Η ταχύτητα γίνεται αυτοσκοπός. Μην κάνεις κάτι με έναν τρόπο, αν με κάποιον άλλον γίνεται γρηγορότερα. Ποια όμως είναι εκείνη η σχέση που μας αποδεικνύει την αξία τού χρόνου, όπως την αντιλαμβάνεται ένας υπολογιστής; Πόσο ταχύτερος πρέπει να γίνει ένας υπολογιστής και προς τι η εξοικονόμηση τού χρόνου; Τα ερωτήματα είναι πιο άμεσα από φιλοσοφικά. Έχουνε σχέση με το περιεχόμενο τού ελεύθερου χρόνου, που σου αφήνει ένας υπολογιστής, και εν τέλει με τον τελικό στόχο τού χρόνου. Αυτή η άπειρη προσφορά χρόνου κάνει πιο τραγικά αισθητή την επιμέτρησή του.
Ο τέταρτος κίνδυνος έχει σχέση με την υπερπροσφορά επιλογών. Όσο πιο πολλές είναι οι επιλογές που έχει ένας άνθρωπος, τόσο αυξάνει το άγχος του και δυσχεραίνεται η ίδια η τελική επιλογή. Είναι πιθανόν η γραφιστική ασυδοσία που παρατηρείται στις μέρες μας να οφείλεται στην ανωριμότητα των γραφιστών απέναντι στις θεωρητικά άπειρες δυνατότητες των μηχανημάτων. Μπροστά στις εκατό γραμματοσειρές, που, με το πάτημα ενός κουμπιού, προσφέρουν οι υπολογιστές, ο χειριστής δεν έχει το παραμικρό επιχείρημα επιλογής. Μερικοί μάλιστα ονειρεύονται να σχεδιάσουν και νέες, σάμπως αυτές να μην επαρκούσαν για να χειριστούμε την κενότητα τού λόγου μας.
Οι κίνδυνοι αυτοί δεν επισημαίνονται για να μας αποτρέψουν από την χρήση των υπολογιστών. Αλλά για να μας αποτρέψουν από την αποδοχή τής παντοδυναμίας τους, βάζοντάς μας και πάλι στην τροχιά μιας κριτικής (όχι απορριπτικής) θεώρησης τής τεχνολογικής προόδου. Το παρόν κείμενο γράφτηκε, βέβαια, τελικά σε υπολογιστή. Αφού όμως προηγουμένως είχα γρατζουνίσει με πολυτονικό τις σελίδες ενός τετραδίου, ένα ήσυχο, φωτεινό, πρωινό πίνοντας καφέ στο τραπεζάκι ενός καφενείου.
Πλάτων Ριβέλλης