Φωτογράφος-Καθημερινή
Ιούνιος 2007
Σημείωμα πέμπτο: Αλήθειες και ψέματα, αντικείμενα και ίχνη
Η ψηφιακή τεχνολογία ήρθε να απαλλάξει τη φωτογραφία από τις θεμελιώδεις παρερμηνείες της. Η φωτογραφία θεωρείται ένα εργαλείο αποτύπωσης μιας αναμφισβήτητης αλήθειας, ενσωματώνοντας έτσι την... τυφλή (οξύμωρο, αλήθεια!) εμπιστοσύνη που οι άνθρωποι έχουν στα μάτια τους. Γι’ αυτό και μια τυχόν διάψευση όσων η φωτογραφία απεικονίζει αναιρεί τη σημασία της και καταργεί τη συγκίνηση που μόνον αυτά είχαν προκαλέσει. Εντούτοις, η φωτογραφία απαρτίζεται από μια αλήθεια που έχει σχέση με τα μάτια τού φωτογράφου, και από ένα ψέμα που έχει σχέση με την εικόνα τής πραγματικότητας. Η απομόνωση των φωτογραφημένων στοιχείων συνιστά από μόνη της μια κραυγαλέα αλλοίωση τής πραγματικότητας, αλλά δίνει ταυτόχρονα ζωή στο στιγμιαίο υποκειμενικό και ειλικρινές βλέμμα τού φωτογράφου, το οποίο αποσπά ένα ελάχιστο (χρονικά και χωρικά) δείγμα αυτής τής πραγματικότητας. Η πραγματικότητα τού καθενός από εμάς αποτελείται από τέτοια άπειρα δείγματα. Αν όμως ο φωτογραφικός τεμαχισμός τού χώρου και τού χρόνου καταλάμβανε όλο τον χρόνο τού βλέμματός μας πάνω στον κόσμο, θα οδηγούμασταν (κάπως σαν τον αριθμομνήμονα τού Μπόρχες) σε μια σίγουρη τρέλα. Ο κόσμος θα έχανε την ενότητά του. Τα σπαράγματα επομένως αυτής τής τεμαχισμένης πραγματικότητας συνιστούν τη συμβολική αποτύπωση τού συνόλου κόσμου (άρα, τυπικά, ένα ψέμα) και, ταυτόχρονα, τα δείγματα των οπτικών, νοητικών και συναισθηματικών ερεθισμάτων τού επιμέρους προσωπικού μας κόσμου (άρα, ουσιαστικά, μια αλήθεια). Η ψηφιακή τεχνολογία δεν ήρθε να προσθέσει ή να αλλάξει τίποτα στα παραπάνω που ήταν ήδη κτήματα και τής αναλογικής. Μόνο που από μια άλλη κατεύθυνση ήρθε να κλονίσει την εμπιστοσύνη τού κόσμου στην αλήθεια τής φωτογραφικής αποτύπωσης. Η υπηρεσία αυτή είναι ανεκτίμητη και τίποτα πια δεν θα είναι ίδιο με το παρελθόν. Τώρα ο θεατής θα είναι πιο έτοιμος να δεχτεί το οπτικό ψέμα σαν εσωτερική αλήθεια. Αλλά και άλλη μια σημαντική υπηρεσία ήρθε να μας προσφέρει η ψηφιακή φωτογραφία. Απάλλαξε το φωτογραφικό μέσο από το βάρος τής ανύπαρκτης υλικότητας τού φωτογραφικού αποτελέσματος. Είναι τόσο χαρακτηριστική η αμφισημία τής φωτογραφίας, ώστε δεν υπάρχει λέξη (στη γλώσσα μας) που να ξεχωρίζει το αντικείμενο από την πρακτική (φωτογραφία λέγονται και τα δύο), ενώ σε άλλες γλώσσες για να οριστεί το φωτογραφικό αποτέλεσμα χρησιμοποιούνται όροι όπως τυπώματα ή δοκίμια (prints, épreuves), λέξεις δηλαδή που δεν παραπέμπουν σε κάτι αυτοτελές, αλλά σε κάτι που υπάρχει κάπου αλλού. Όσο και αν ταλαιπωρούνται οι φωτογράφοι να επιμηκύνουν τις διαστάσεις των φωτογραφιών τους και να περιορίζουν τα αντίτυπά τους, η φωτογραφία θα παραμείνει στην ουσία μια άυλη εικόνα, η οποία (όπως προσφυώς παρατήρησε ο φωτογράφος Craigie Horsfield) μεγεθυμένη στο διηνεκές εξαφανίζεται σε γκρι κόκκους (ή σε ψηφιακό θόρυβο). Η ψηφιακή τεχνολογία ήρθε να επιβεβαιώσει πανηγυρικά αυτή την ιδιότητα. Η φωτογραφία πλέον (σαν εικόνα) προβάλλεται σε οθόνες διαφόρων διαστάσεων, τυπώνεται με απόλυτα όμοια αποτελέσματα σε ποικιλία επιφανειών μέσω ποικιλίας μεθόδων, αποστέλλεται με ασύρματες μεθόδους και ενσωματώνεται σε ποικιλία αποθηκευτικών μέσων, χωρίς ουδέποτε να χάσει το περιεχόμενό της, έστω και αν στερείται υλικότητας. Έτσι η φωτογραφία έγινε αυτό που πάντα ήταν. Ένα ίχνος σε άπειρα αντίτυπα ατελείωτων διαστάσεων.