Κουαρτέτα*

Σχετικά με τη Φωτογραφία

• Δεν ξέρω αν είμαι φωτογράφος, γιατί νιώθω πριν από όλα δάσκαλος φωτογραφίας. Οι φωτογραφίες των μαθητών μου, τωρινών και παλαιότερων, υποκαθιστούν εν μέρει τις δικές μου.
• Εκτιμώ και θαυμάζω τη φωτογραφική δουλειά πολλών μαθητών μου και τη θεωρώ ασύγκριτα καλύτερη, οπωσδήποτε από τη δικιά μου, αλλά και από εκείνη πολλών προβεβλημένων φωτογράφων.
• Συνεχίζω να φωτογραφίζω, γιατί λατρεύω το μυστήριο αυτής τής διαδικασίας, αλλά και γιατί με προφυλάσσει σαν δάσκαλο από τον κίνδυνο τής υπερβολικής θεωρίας.
• Μπορώ να ανεχτώ μια μέτρια φωτογραφική δουλειά. Αυτό που δεν αντέχω είναι η θεωρητική της υποστήριξη.
• Η φωτογραφία που μοιάζει με ζωγραφική δεν είναι κάτι καινούριο. Αντιπροσώπευε πάντα τη συμπλεγματική πλευρά τής φωτογραφίας. Είτε λεγόταν πικτοριαλισμός, είτε νεοπικτοριαλισμός, προσπαθούσε να κρύψει το αληθινό πρόσωπο τής φωτογραφίας.
• Οι αντιρρήσεις μου για την εννοιακή φωτογραφία έχουν να κάνουν με την πεποίθησή μου ότι ένα έργο τέχνης πρέπει να μεταμορφώνει και να κρύβει την ιδέα που το γέννησε.
• Οι περαιτέρω αντιρρήσεις μου για την εννοιακή φωτογραφία έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι οι ιδέες που προβάλλει είναι χωρίς εξαίρεση απλοϊκές. Και δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Ό,τι η τέχνη επιχειρεί να προβάλει είναι επίπεδο. Ό,τι υπαινίσσεται είναι πολυδιάστατο. Για την εννοιακή φωτογραφία ο υπαινιγμός είναι αμάρτημα.
• Το περίφημο déjà vu το επικαλούνται οι κριτικοί γιατί δεν έχουν ακόμα αντιληφθεί ότι τα πάντα είναι déjà vu εκτός από τον μεγάλο καλλιτέχνη. Μόνο που αυτός σπανίζει. Και η σπανιότητά του δεν μπορεί να είναι λόγος να σταματήσει η δημιουργία. Μέχρι την ελπίδα να τον συναντήσουμε και πάλι, ας είναι ευπρόσδεκτα όλα τα déjà vu.
• Η φωτογραφία δεν έχει υλικότητα. Η εικόνα που περιέχει είναι άυλη. Μπορεί να τυπωθεί σε διάφορα μεγέθη, μπορεί να προβληθεί, μπορεί να εγκλειστεί σε ένα ψηφιακό αρχείο, μπορεί να αποσταλεί μέσω διαδικτύου, ή, τέλος, μπορεί να εξαφανιστεί μέσα από μια τεράστια μεγέθυνσή της.
• Δεν είναι σίγουρο πότε γεννιέται μια φωτογραφία. Όταν εγκλωβίζεται στη μηχανή με το πάτημα τού κουμπιού, ή όταν τυπώνεται για πρώτη φορά; Μετράει το ερώτημα και όχι η απάντηση.
• Η δύναμη τής φωτογραφίας έγκειται, μεταξύ άλλων, στην απόλυτη δυνατότητά της να αναπαράγεται εις το διηνεκές σε άπειρα πανομοιότυπα αντίτυπα. Η φωτογραφία είναι πάντοτε αντίτυπο. Δεν υπάρχει πρωτότυπο. Αν τής αρνηθεί κανείς αυτή τη διάσταση, τη μεταμορφώνει σε ένα πουλί μέσα σε κλουβί.
• Μερικοί νέοι φωτογράφοι σήμερα ασχολούνται περισσότερο με τη συλλογή μεταπτυχιακών τίτλων παρά με την καλλιτεχνική δημιουργία.
• Είναι κρίμα που η σύγχρονη φωτογραφία και η σύγχρονη τέχνη είναι μόνο προϊόν των πανεπιστημίων και των ακαδημαϊκών δασκάλων. Στο σημείο αυτό η τέχνη συνάντησε την εκκλησία, αφού και οι ιερείς είναι απόφοιτοι ιερατικών σχολών.
• Όσο πιο σοβαρός είναι ο φωτογράφος, τόσο λιγότερα λέει για το έργο του. Όσο πιο πονηρός, τόσο περισσότερα βάζει άλλους να λένε γι' αυτό.
• Όσο λάθος ήταν κάποτε να θεωρείται από όλους πιο καλλιτεχνική η ασπρόμαυρη φωτογραφία από την έγχρωμη, άλλο τόσο λάθος είναι σήμερα να θεωρείται από κάποιους η ασπρόμαυρη ξεπερασμένη και η έγχρωμη τής «μόδας». Στην τέχνη δεν μπορεί να έχει θέση η έννοια τού «ξεπερασμένου». Ούτε η έννοια τής «μόδας».
• Οι σύγχρονοι φωτογράφοι έχουν την τάση να αντικαθιστούν τις λέξεις «φωτογράφος» και «φωτογραφίες» με τις λέξεις «εικαστικός» ή «καλλιτέχνης» και «εικόνες» ή «έργα». Από ό,τι φαίνεται, οι «καλλιτέχνες» έτσι προσθέτουν αυτομάτως ένα μηδενικό στην τιμή πώλησης των «έργων» τους.

Σχετικά με τις εκθέσεις φωτογραφίας

• Με θλίβει η ματαιοδοξία των φωτογράφων όταν εκθέτουν. Ακόμα και άνθρωποι ευφυείς κινδυνεύουν από τη δίψα για προβολή, για δημοσιότητα και για αναγνώριση. Αυτός είναι ίσως ένας από τους λόγους που απέφυγα τόσα χρόνια να εκθέσω τη δουλειά μου σε προβεβλημένο χώρο. Δεν έχω εμπιστοσύνη ούτε στον εαυτό μου.
• Οι εκθέσεις είναι χρήσιμες για να επικοινωνήσει κανείς με ένα άγνωστο κοινό και για να οργανώσει τη δουλειά που έχει ήδη πίσω του.
• Το μέγεθος μιας φωτογραφικής εκτύπωσης έχει σχέση με τον χώρο έκθεσης και θέασης, με τη χρήση της, με τα χρήματα που επενδύονται για την απόκτησή της, με τον κόκκο ή με τα εικονοστοιχεία που την αποτελούν, αλλά όχι με την αξία της και με το περιεχόμενό της.
• Η πώληση μιας φωτογραφίας σε μικρό και περιορισμένο αριθμό αντιτύπων κρύβει έλλειψη εμπιστοσύνης στην αξία της. Άλλωστε, πώς μπορεί να επιβληθεί κάτι που δεν μπορεί να ελεγχθεί;
• Οι αστρονομικές τιμές τής σημερινής φωτογραφίας προκαλούν το δημόσιο αίσθημα και βλάπτουν τη φωτογραφία. Η φούσκα αυτή θα αποδειχτεί χειρότερη από εκείνη τού χρηματιστηρίου.
• Απορώ και θυμώνω βλέποντας νέους Έλληνες φωτογράφους να κοστολογούν ανερυθρίαστα φωτογραφίες τους περισσότερο από όσο στοιχίζουν φωτογραφίες φωτογράφων που θαυμάζουμε και που μας έκαναν με το έργο τους φωτογράφους.
• Ο τρόπος έκθεσης και ανάρτησης μιας φωτογραφίας μπορεί να ποικίλει, αλλά δεν είναι σωστό να υπερβαίνει σε σημασία την ίδια τη φωτογραφία. Επειδή η φωτογραφία είναι κάτι πολύ απλό και ταπεινό, ανάλογος πρέπει να είναι και ο τρόπος παρουσίασής της. Οσάκις το περιτύλιγμα είναι πολύ εντυπωσιακό, συνήθως υπολείπεται το περιεχόμενο. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι ο πιο λειτουργικός, απλός και εύκολος τρόπος είναι ένα απέριττο κάδρο. Άλλωστε τα αλουμίνια και τα πλεξιγκλάς έρχονται και παρέρχονται.
• Πιστεύω ότι οι γκαλερί πρέπει να ανοίξουν τις πόρτες τους και σε μια φωτογραφία που δεν μοιάζει με ζωγραφική, ούτε παραπέμπει σε αυτή. Θα ωφεληθούν έτσι και οι γκαλερί και η φωτογραφία.
• Ελπίζω ότι οι άνθρωποι των γκαλερί, μετά την πρώτη έκπληξη που τους προξένησε η επιτυχία τής φωτογραφίας, θα σκύψουν επάνω της για τη μάθουν, να την εκτιμήσουν και ενδεχομένως να την αγαπήσουν.

Σχετικά με την έκθεση «Κουαρτέτα - 20 χρόνια φωτογραφία»

• Τα θέματα που αποτυπώνω στις φωτογραφίες τής έκθεσης δεν με απασχολούν για αυτό που είναι και δείχνουν. Περισσότερο ενδιαφέρει αυτό που κρύβουν. Οι αντιθέσεις και οι αντιφάσεις που υπαινίσσονται. Όλα τα επί μέρους θέματα εντάσσονται σε ένα ενιαίο θέμα.
• Αυτό που περισσότερο με ενδιαφέρει είναι το φωτογραφικό γεγονός που προκύπτει από την αποτύπωση των θεμάτων, καθώς και η διαδικασία μέσα από την οποία προκύπτει αυτή η φωτογραφική μεταμόρφωση.
• Το σημαντικό για μένα είναι να διατηρώ συνέχεια το μυστήριο τής φωτογραφίας και την ηδονή που νιώθει ο φωτογράφος όταν έχει την αίσθηση ότι ελέγχει και ενορχηστρώνει μια νέα πραγματικότητα. Αν εξανεμιστεί η περιέργεια για τη φωτογραφική μεταμόρφωση, τότε το παιχνίδι είναι χαμένο και η μηχανή πρέπει να μπει στη θήκη της.
• Οι φωτογραφίες που εκτίθενται αντιπροσωπεύουν διάφορες περιόδους των είκοσι τελευταίων χρόνων και έγιναν όλες χωρίς πίεση και χωρίς παραγγελία, για σκοπούς απόλυτα προσωπικούς, ερασιτεχνικούς και όχι επαγγελματικούς. Δεν είναι αναμνηστικές, ούτε αποτελούν μέρος ενός προαποφασισμένου σχεδίου, ή project, όπως συνηθίζεται να λέγεται. Το project το δικό μου είναι χωρίς ολοκλήρωση. Αφορά την ίδια τη φωτογραφία και την προσπάθεια (και το παιχνίδι) να καταλάβω πώς λειτουργεί.
• Η παρουσίαση των φωτογραφιών τής έκθεσης σε τετράδες, σε κουαρτέτα, δεν κρύβει κάποιο σκοτεινό μήνυμα. Είναι απλώς ένα μικρό και ελπίζω ανώδυνο εύρημα να διασκεδαστεί η μονοτονία των τοίχων και τής γραμμικής ανάρτησης, αλλά παράλληλα να δοθεί και η νύξη ότι η ανάρτηση φωτογραφιών σε ομάδες δίνει στον φιλότεχνο, που μπορεί μεμονωμένα να τις επιλέξει, το δικαίωμα να δημιουργήσει μία δική του σύνθεση.
• Στην έκθεση περιλαμβάνονται δείγματα από διάφορες περιόδους τής φωτογραφικής μου ζωής. Πιθανόν κάποιος να μπορεί να διακρίνει κοινά στοιχεία ή γραμμή πορείας ανάμεσα σε αυτές.
• Στις φωτογραφίες τής έκθεσης διακρίνονται λήψεις με τρεις διαφορετικές αναλογικές φωτογραφικές μηχανές, που επιβάλλουν κατά κάποιο έμμεσο τρόπο και διαφορετική φωτογραφική προσέγγιση. Η μικρή τηλεμετρική «τριανταπεντάρα» Leica των πρώτων χρόνων, η αυστηρή τετράγωνη Hasselblad και, τέλος, η ιδιότροπη πανοραμική Hasselblad Pan τής πιο τελευταίας περιόδου.
• Οι εκτυπώσεις των φωτογραφιών τής έκθεσης έγιναν με ψηφιακή μέθοδο επεξεργασίας και εκτύπωσης πάνω σε χαρτί ινώδους βάσης. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να εκδηλώσω την εμπιστοσύνη μου στη νέα τεχνολογία. Ευχαριστώ τον Μάνο Λυκάκη και τον Γιώργο Μαρίνο, τον πρώτο για τη συμβολή του στο τεχνικό μέρος τής επεξεργασίας των φωτογραφιών και τον δεύτερο για τις εκτυπώσεις.